دکتر دهقانی در نشست علمی تخصصی " خلیج فارس در قرن ۲۱" در دانشگاه آزاد قشم عنوان کرد: موضوعی که قرار است مطرح شود تنوع زیستی و اکولوژی خلیج فارس است.
وی افزود: وسعت خلیج فارس ۲۳۷ هزار کیلومترمربع است و عمق آن به طور میانگین به ۳۵ متر می‌رسد که البته در تنگه هرمز این عمق به ۱۰۰ متر، در سواحل ایران ۵۰ متر و در سواحل جنوبی به ۱۵ متر می‌رسد.
دهقانی ادامه داد: خلیج فارس پس از خلیج مکزیک و خلیج هادسون بزرگترین خلیج در دنیا محسوب می‌شود و با وجود اینکه مساحت آن نسبت به بسیاری از خلیج‌ها بیشتر است اما از بزرگترین دریاچه جهان یعنی دریاچه خزر کوچک‌تر است یعنی حدود ۵۰ درصد نسبت به دریای خزر وسعت دارد.
این دبیر دانشگاه آزاد اسلامی هرمزگان اظهار کرد: حدود ۳۰۰۰ کیلومتر طول نوار ساحلی خلیج فارس است که از این مقدار حدود ۱۷۲۱ کیلومتر آن متعلق به ایران بوده و به این ترتیب سهم ایران از خلیج فارس نسبت به همه کشورها بیشتر است.
دهقانی تصریح کرد: شاید زمانی که بحث تنوع زیستی و اکولوژیکی خلیج فارس را بررسی می‌کنیم یک واقعیت در خلیج فارس مطرح می‌شود تقریباً ۷۵۰ گونه آبزی در خلیج فارس شناسایی شده است و اعتقاد بر این است که ۵۰ درصد دیگر از این تنوع زیستی برایمان ناشناخته است. شاید در سال‌های اخیر به این موضوع برخورد کرده ایم؛ به عنوان مثال زمانی که کشند قرمز در خلیج فارس اتفاق افتاد، پس از آن برخی از گونه‌های جلبک را شناسایی شد. نمونه‌هایی که پیش از آن در خلیج فارس شناسایی نشده بودند، البته بازهم بسیاری از گونه‌های دیگر هنوز شناسایی نشده اند و یا در حال شناسایی شدن هستند.
وی بیان کرد: اما از میان تمام ویژگی‌هایی که خلیج فارس دارد چه ویژگی‌های زیستی و چه ویژگی‌های غیر زیستی دو اکوسیستم بارز این خلیج و یک ویژگی غیر زیستی خلیج را مطرح خواهم کرد.
دهقانی افزود: یکی از مهم‌ترین اکوسیستم‌های طبیعی در دنیا در اکوسیستم‌های آبی، اکوسیستم‌های مرجانی هستند. تقریباً ۶۰۰ هزار کیلومتر مربع اکوسیستم‌های مرجانی وسعت دارند. قدمت مرجان‌ها نزدیک به ۵۴۰ میلیون سال است. مرجان‌ها تنها یک درصد از سطح دریاها را به خود اختصاص داده‌اند اما ۲۵ درصد از حیات در دریاها متعلق به اکوسیستم‌های مرجانی است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در ایران اکوسیستم‌های ساحلی ۱۶ جزیره که پهنه‌های حاشیه‌ای را به خود اختصاص می‌دهند شامل اکوسیستم‌های مرجانی می‌شوند.
دهقانی اظهار کرد: جزایری چون لارک، فارور و هنگام زیستگاه‌های عمده ماهی‌های زینتی محسوب می‌شوند اما شاید یکی از مشکلاتی که این اکوسیستم بی نظیر را تهدید می‌کند، عوامل تخریب سواحل مرجانی خلیج فارس است. تقریباً در خلیج نایبند حدود ۴۲ درصد آب سنگ‌های مرجانی را از دست داده‌ایم و این آب سنگ‌ها در جزایر لاوان و کیش به شدت در معرض تهدید و تخریب هستند.
وی ادامه داد: در تحقیقی که در جزیره کیش صورت گرفته است ارزش مرجان‌های این جزیره ۲۵۰ میلیارد ریال در سال برآورد شده است در صورتی که قطعاً ارزش اقتصادی آبسنگ‌های این جزیره به مراتب بیشتر است به این دلیل که بسیاری از کسانی که به جزیره کیش سفر می‌کنند جاذبه‌های شهری بیشتر آنها را جذب می‌کند تا جاذبه‌های طبیعی.
دهقانی تصریح کرد: یکی دیگر از اکوسیستم‌های بی نظیری که در خلیج فارس وجود دارد جنگل‌های حرا یا جنگل‌های مانگرو است. ۱۱۲ کشور در دنیا دارای جنگل‌های مانگرو هستند که ارزش بسیار بالایی از نظر زیستی برای اکوسیستم‌های آبی فراهم می‌کند.
این استاد دانشگاه افزود: دو گونه ارزشمندی که در حرا در سواحل شمالی جزایر قشم، لافت و پل وجود دارد و همچنین پراکنش آنها در استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان و بوشهر دیده می‌شود حدود ۲۹ هزار هکتار وسعت جنگل‌های حرا است که سهم استان هرمزگان تقریباً ۱۵ هزار و ۸۰۰ هکتار است. بیش از ۵۰ درصد کل جنگل‌های حرایی که در کشور قرار دارد و در سواحل عمان و خلیج فارس وجود دارد متعلق به استان هرمزگان است. دو ارزش مصرفی و غیر مصرفید برای جنگل‌های حرا قائل می‌شوند. اکوسیستم جنگل‌های حرا آنقدر بی نظیر است که به عنوان ذخیره گاه‌های زیست کره معرفی شده اند.
وی عنوان کرد: ۵۷ ذخیره گاه زیست کره در دنیا وجود دارد که یک از این ذخیره کره‌ها، ذخیره گاه زیست کره حرا در جزیره قشم است. در ارزش‌های مستقیم جنگل‌های حرا یا ارزش‌های مصرفی هر هکتار جنگل‌های حرا حدود ۱۰۰۰ دلار ارزش دارد. به طور مستقیم می‌توان این جنگل‌ها در تهیه چوب، شاخ و برگ، سوخت، تراشه‌های چوب، زغال چوب و ماهیگیری، منابع جنگلی، غذا و دارو، مصالح ساختمانی، ابزار، رنگ، حیات وحش، منابع کشاورزی، ذخیره آب، منابع آب، انتقال آب، تفریح و توریست، اسکان مردم، اطلاعات آموزشی و علمی استفاده کنیم.
دهقانی اشاره کرد: شاید یکی از ارزش‌هایی که ما در محیط زیست فراموش کرده و توجهی به آن نمی‌کنیم؛ عدم استفاده از برخی ارزش‌ها است که فرهنگ و تمدن و زیباشناختی و مسائل معنوی و مذهبی جز این ارزش‌های محسوب می‌شوند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: اما در بخش غیر زیستی یکی از ویژگی‌های بارز اکوسیستم خلیج فارس آبی است که می‌توانیم از آن بهره بگیریم. قطعاً در حال حاضر یکی از چالش‌هایی که وجود دارد مربوط به تأمین آب شیرین است. ایران یکی از ۲۴ کشوری است که در معرض تهدید آب قرار گرفته است.
وی ادامه داد: تا سال ۲۰۴۰ قسمتی از ایران به شدت با تهدید کمبود آب مواجه خواهد بود. مؤسسه بین‌المللی مدیریت آب ایران اذعان کرده است که برای این که وضعیت آب موجود را حفظ کنیم تا سال ۲۰۲۵ باید بیش از ۱۰۰ درصد از منابع آب قابل استحصال را افزایش دهیم. مانند فاضلاب‌ها؛ یعنی بتوانیم ۱۰۰ درصد فاضلاب‌ها را دوباره تصفیه و مورد استفاده قرار دهیم. در صورتی که در حال حاضر میزان آبی را که از فاضلاب صنعتی در کشورمان تصفیه می‌شود کمتر از ۰/۱ درصد است که در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دهقانی افزود: در دنیا تقریباً ۱۴ هزار و ۴۵۱ واحد آب شیرین کن وجود دارد که ۸۰ میلیون متر مکعب آب توسط این آب شیرین کن‌ها تبدیل به آب شیرین می‌شوند. تا سال ۲۰۲۰ این مقدار به ۱۲۰ میلیون لیتر مکعب می‌رسد و ۵۰ میلیون مترمکعب آن مربوط به منطقه خاورمیانه می‌شود. عربستان و امارات بیشترین برداشت آب را دارند. از ۱۰ میلیون مترمکعب منابع آب خلیج فارس، آب شیرین تولید می‌شود که سهم ایران تنها ۵۰۰ هزار مترمکعب است.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: بیش از ۵۰ درصد نوار ساحلی خلیج فارس متعلق به ایران است و شاید کمترین بهره را از این خلیج می بریم. اما در کنار تمام ویژگی‌های مهم و اکولوژیکی و تنوع زیستی که این خلیج دارد یکی از مهم‌ترین یا تهدید پذیرترین اکوسیستم‌ها، اکوسیستم خلیج فارس است. از یک جهت تنوع زیستی این اکوسیستم بی نظیر است و از طرفی عوامل تهدیدکننده آن به دلیل وسعت کمی که خلیج فارس دارد به مراتب بیشتر از سایر خلیج‌ها و دریاهاست.
وی ادامه داد: ۷۰ درصد از کل ذخایر نفت مربوط به خلیج فارس است از تقریباً هزار میلیارد بشکه نفتی که استخراج می‌شود تقریباً هفتصد میلیارد بشکه مربوط به خلیج فارس است. ۷۵ درصد حمل و نقل مواد نفتی در این خلیج و تنگه هرمز صورت می‌گیرد و به جز رهاسازی پساب‌های شهری و صنعتی به خلیج فارس، ضایعات مختلف مانند پسماندهای جامد، ترددهای دریایی، انتقال انواع آلودگی‌ها از خشکی به دریا از مهم‌ترین عوامل تهدید کننده خلیج فارس محسوب می‌شود به این ترتیب حفظ این اکوسیستم بی نظیر از نظر اکولوژیکی و تنوع زیستی و هم از لحاظ تأمین منابع مانند آب شیرین برایمان از مهم‌ترین اقداماتی است که باید صورت بگیرد.
دهقانی تاکید کرد: یکی از موضوعاتی که در خصوص حفاظت از محیط زیست مطرح شده است، مسئله اکوبایودیپلماسی است. قرار بر این است تا سال ۲۰۲۰ این مسئله به صورت عمومی در جهان گسترش یابد. مدلی که در آن روش دیپلماسی زیستی در کنار محیط اقتصادی مطرح می‌شود.
وی بیان کرد: هدف از این مدل ایجاد توسعه پایدار برای حفاظت از محیط زیست در کنار استفاده از منابعی موجود است. در این مدل منابعی که در اختیار داریم چه زیستی و چه غیر زیستی ارزش‌گذاری می‌کنیم که به عبارتی به آن حسابداری زیست محیطی گفته می‌شود.
دهقانی در پایان گفت: شاید بهترین و ملموس‌ترین هدف این باشد که بگوییم برای هر ویژگی که در این اکوسیستم وجود دارد ارزش‌گذاری اقتصادی انجام دهیم، به عنوان مثال اگر گونه‌هایی وجود دارند که از نظر زیستی در خلیج فارس با ارزش هستند ارزش گذاری برای آنها انجام دهیم. شاید برخی از گونه‌ها به ظاهر ارتباطی به اکوسیستم خلیج فارس نداشته باشند اما با یافتن ارتباط میان آنها با سایر گونه‌ها ارزش گذاری صورت می‌گیرد.
انتهای پیام
