علیرضا فلاحی در گفت‌وگویی، در توضیح مفهوم تاب آوری و استفاده از آن در حوزه شهری اظهار کرد: واژه تاب آوری واژه جدیدی نیست و پیش از این بیشتر بر مسائل محیط زیستی نظارت دارد. چند وقتی است که از واژه تاب آوری در حوزه شهری هم استفاده می‌شود. واژه‌ای که در خود ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و زیست محیطی و تا حدودی کالبدی را جای داده است. در حوزه شهری پیش از این با بحث آسیب‌پذیری برابر مخاطرات مواجه بودیم؛ اما این واژه بیشتر شامل بحث‌های فیزیکی و کالبدی می‌شود؛ در حالی که تاب‌آوری مفاهیم ماهوی را نیز در خود جای داده است.

مدیر گروه سوانح و بازسازی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه عنوان کرد: باید به این نکته توجه داشته باشیم که شهر، فقط از بناها و زیر ساخت‌ها تشکیل نشده است. در واقع باید بدانیم اگر مخاطره‌ای در یک شهر اتفاق می‌افتد این مخاطره به بخش‌های مختلفی آسیب می‌زند که یکی از این بخشها کالبدی است. در واقع اگر این بخشها را بخواهیم دسته بندی کنیم ابتدا بناها و پس از آن زیر ساختها قرار می‌گیرند.

وی ادامه داد: در کنار آن بحث‌های اقتصادی، امور اداری – سیاسی، روان شناختی، فرهنگی، اجتماعی و محیط زیست از بخشهای دیگر هستند که در یک مخاطره آسیب می‌بینند و به نوعی میتوان گفت که حتی این آسیبپذیری در دو وجه ایجاد می‌شود؛ یکی در وجه مادی که قابل مشاهده است وجه دیگر آن خسارات معنوی است. به عنوان مثال اگر در یک جنگل آتش سوزی رخ دهد، تبعات دیگری هم ممکن است داشته باشد مانند آلودگی منطقه‌، از بین رفتن منابع طبیعی و حتی به دنبال آن می‌توان شاهد مهاجرت مردمی بود که معیشت آنها در جنگل استوار بوده است و اتفاقات دیگری که ممکن است رخ بدهد. 

فلاحی با اشاره به لزوم توجه به تاب‌آوری در شهرسازی گفت: در زمینه شهرسازی باید به سویی پیش برویم که مجتمع های زیستی ما در برابر حوادث طبیعی و انسان ساخت آسیب کمتری ببیند. هر چه به این سمت پیش برویم، می‌گوییم که آن جامعه تاب‌آور است.

شناسایی مجاری و منافذی که می‌تواند شهر را آسیب پذیر کند  و از تاب‌آوری بیندازد

وی در مورد این که چطور در کلان شهرها می شود به سمت تاب آور شدن حرکت کرد؟ اظهار کرد: ما باید به سمتی پیش برویم که مجاری و منافذی که می‌تواند شهر را آسیب پذیر کند  و از تاب‌آوری بیندازد را شناسایی کنیم تا در برابر حوادث کمترین وقفه در روند فعالیت‌هایمان پیش بیاید. طبیعتا این فعالیت‌ها می تواند جنبه مادی و معنوی داشته باشد. 

فلاحی افزود: اگر بخواهیم شهر را ساده تعریف کنیم شامل سه بخش انسان، فعالیت و بنا است و در واقع انسان‌ها در بناها فعالیت هایی را انجام می دهند که در بعد اجتماعی و فردی است و باید برای این ترکیب تدابیری اتخاذ شود تا در اثر مخاطرات حداقل آسیب را ببیند و اگر هم آسیبی به وجود آمد به بهترین شکل، خود را ترمیم کند.

مخاطرات مختلف تاب‌آوری‌های متفاوتی را می‌طلبد

مدیر گروه سوانح و بازسازی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه مخاطرات مختلف تاب‌آوری‌های متفاوتی را می‌طلبد، گفت: هر کدام از مخاطرات خصوصیات مختص به خود را دارد به عنوان مثال زمین لرزه باعث لرزش زیر و روی زمین می شود که خسارات مختص به خود را دارد. سیل و آب گرفتگی و طوفان هم همین طور هستند. بنابراین ابتدا باید به شناخت این سوانح بپردازیم.

 بازسازی پس از سانحه و نقش آن در کاهش آسیب پذیری شهرها چه رشته‌ای است؟

وی با اشاره به رشته بازسازی پس از سانحه و نقش آن در کاهش آسیب پذیری شهرها، گفت: بر خلاف ظاهر نام رشته ، در این بخش سعی بر این است که پیش از بروز سانحه، کارهایی انجام شود که هنگام بازسازی هزینه کمتری ایجاد شود و آن تاب‌آور کردن مجتمع زیستی است. بنابراین ما در آغاز باید اقدام به شناسایی مخاطرات کنیم و بر اساس آن فرم شهر و فعالیت‌های انسان را بر اساس هر کدام انعطاف‌پذیر کنیم. گاهی راه حل های هر کدام از مخاطرات می‌تواند با سایر مخاطرات متضاد باشد و این یکی از مسائلی است که کار را به خصوص در کلان‌شهرها پیچیده می‌کند.

به گفته فلاحی، در این راستا ما به شناسایی آسیب ها در اثر مخاطرات مختلف می‌پردازیم و فرم شهر و فعالیت انسان را بر اساس آن باید در نظر بگیریم که در نهایت با بررسی تمام مخاطرات، ماتریسی ایجاد می شود که با توجه به آن می‌توان طرح بازسازی پس از سوانح را در نظر گرفت.

تمرکز، تراکم بناها و اصلاح کاربری زمین‌ها از عوامل تاب‌آوری

وی به تشریح مجموعه عوامل تاب آوری در شهر پرداخت و گفت: اولین مساله مکان یابی است و این کار باید به گونه‌ای انجام شود تا بهترین استفاده را از طبیعت و زیست بوم داشته باشیم. در عین این که حداقل آسیب را به منابع طبیعی می زنیم. دومین نکته‌ای که باید در مورد تاب آوری در نظر داشته باشیم پراکنده سازی و تمرکز زدایی است یعنی هر چه فعالیت‌ها و بناهای ما نسبت به همدیگر تمرکز و تراکم کمتری داشته باشد تلفات کمتری خواهیم داشت. پراکنده سازی و تمرکز زدایی باید در ابعاد انسانی و ساختمانی در نظر گرفته شود و در طرح‌های جامع مورد توجه قرار گیرد.

فلاحی با اشاره به اصلاح کاربری زمین به عنوان سومین نکته مورد نظر در تاب آوری، گفت: اصلاح کاربری زمین از مسائل دیگر است و باید در طراحی‌های شهری سعی کنیم که فضاهای وسیع و باز داشته باشیم و معابر باریک را به حداقل برسایم و ترکیبی از فضاهای گسترده، سبز و وسیع با کاربری‌هایمان به وجود بیاوریم. 

مدیر گروه سوانح و بازسازی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی اضافه کرد: توسعه خدمات شهری از نکات دیگر است یعنی باید برای شهروندان به نوعی خدمات مورد نیاز با استاندارد و ایمنی بالا تدارک دیده شود و از طرف دیگر این خدمات باید این قابلیت را داشته باشد که بتوان در شرایط اضطراری نیز از آنها بهره برد. به عنوان مثال مترو می‌تواند یکی از زیر ساختهای خدماتی باشد که در زیر زمین است و پس از زلزله می‌توان از آن برای اسکان اضطراری استفاده کرد کاری که در زمان جنگ جهانی بارها در لندن انجام شد.

طراحی منعطف شبکه‌های زیرساخت و شریان های حیاتی از عوامل تاب آوری

وی طراحی منعطف شبکه‌های زیرساخت و شریان های حیاتی را از عوامل دیگر مورد تاکید در تاب آوری دانست و گفت: معنای آن این است که زیر ساخت‌ها باید به نوعی انعطاف داشته باشند تا اگر بخشی از آنها آسیب دید بخش‌های دیگر از حرکت باز نماند.

فلاحی ادامه داد: نکته ششم بحث مبلمان شهری است. در شهر انواع چراغ‌ها، تابلوها، راه‌ها و پل‌های هوایی وجود دارد که باید مستحکم‌سازی شود و در مکان‌هایی باشد که حداقل صدمه را در حوادث داشته باشند. ضمن اینکه حتی در اجرای نماهای ساختمان امروزه نیز به استحکام اهمیت داده می‌شود و امروزه بحثی با عنوان مهندسی نما را داریم. 

اهمیت طراحی ورودی و خروجی‌های اضطراری برای مواقع بحران

وی با اشاره به اهمیت طراحی ورودی و خروجی‌های اضطراری برای مواقع بحران گفت: در زمان حادثه برای این که تلفات به حداقل برسد یکی از مهمترین مسائل خروجی‌های اضطراری است که نباید قطع شود. در ساختمان‌ها می‌بینیم که پله فرار دارند اما یا قفل هستند یا اینکه وسایل در مسیر آنهاست و راه بسته شده است. 

فلاحی با تأکید بر اینکه در خروجی‌های اضطراری باید بازنگری شود و طراحی های آنها طوری انجام شود که جمعیت سریعا تخلیه شود، ادامه داد: ولی در حال حاضر نمونه‌هایی می‌بینیم که این گونه نیست. به عنوان مثال یکی از سینماهای تهران در خیابان بهشتی که جایزه سینمای مدرن را هم گرفته است در این زمینه مشکلاتی دارد و در حالت عادی از طبقه پنجم این مجموعه تا تخلیه نزدیک به 5 دقیقه طول می‌کشد و مشخص نیست اگر خدای نکرده اتفاقی رخ دهد این مساله چه تاثیری بگذارد. در حالی که اگر با نگاه تاب‌آوری دیده می‌شد آن سینما برنده نمی‌شد.

تثبیت عناصر غیر سازه‌ای داخلی و جداره‌ای خارجی بناها

مدیر گروه سوانح و بازسازی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه گفت: عناصر غیر سازه‌ای داخلی و جداره‌ای خارجی از عوامل دیگری است که باید به آن توجه و تثبیت شود. ما در ساختمان اجزای مختلفی مانند لوازم تزئیناتی داریم که باید تثبیت شوند.

طراحی چند منظوره فضا و قابلیت مرمت پذیری سریع برای ایجاد تاب‌آوری

وی در ادامه گفت: یک مسئله دیگری که ما خیلی روی آن تاکید می‌کنیم این است که باید به طراحی چند منظوره فضا در راستای تاب آوری توجه کنیم. امروزه دیگر ساخت هر بنا مختص به یک کاربری خاص نیست و طراحی‌ها باید چند منظوره انجام شود یعنی اگر استادیومی طراحی شود یک کاربری آن همان استادیوم است و کاربری دیگر آن باید به گونه‌ای باشد که در شرایط بحران به عنوان اسکان اضطراری قابل استفاده باشد. همچنین قابلیت مرمت پذیری سریع دهمین آیتمی است که باید مورد توجه قرار بگیرد. به این معنا که طراحی‌های زیر ساختها باید به گونه‌ای باشد که اگر خسارتی به بخشی وارد شد به سرعت قابل تعمیر و استفاده در حداقل زمان باشد.

تهران به عنوان شهری تاب آور طراحی نشده

فلاحی درمورد تاب آوری شهر تهران با اشاره به اینکه تهران به عنوان شهری تاب آور طراحی نشده و طبیعتا نمی‌توانیم آن را تاب‌آور قلمداد کنیم، یادآور شد: از یک سو به صورت موضعی یکسری دستورالعمل‌هایی برای تهران مانند نوسازی بافت فرسوده، بازگشایی معابر  و افزایش سرانه فضای سبز ، داده می‌شود؛ اما از طرف دیگر تراکم فروشی و بلند مرتبه سازی در جاهایی که نباید باشد را مشاهده می‌کنیم و در تهران کارهایی انجام می‌شود که هم آدم را امیدوار می‌کند و هم نا امید. هر دوی این کارها را هم خود شهرداری انجام می‌دهد.

وی افزود: باید به سمت نکات ده گانه اشاره شده برویم و شهرداری منابع مالی مورد نظر را از جاهای دیگر تأمین کند و از فضا فروشی و تراکم فروشی دست بردارد. زیرا به همان اندازه که کارهای خوب شهرداری دیده می‌شود کارهای بد هم دیده می‌شود.

انتهای پیام