دکتر فریدون عزیزی - پژوهشگر برتر و از چهره‌های ماندگار پزشکی کشور است که طی ۳۰ سال اخیر خدمات ارزنده‌ای در حیطه بهداشتی و درمانی کشور ارائه کرده و از مهم‌ترین آنها می‌توان به "بررسی اختلالات ناشی از کمبود "ید" و تاثیر نمک یُددار و محلول‌های روغنی در پیشگیری از آنها"، "طرح قند و لیپید تهران" با هدف شناسایی و کنترل عوامل خطر بیماری‌های غیر واگیر، "تهیه نقشه گواتر کشور"، "بررسی استانداردهای رشد و بلوغ" و تشکیل "مرکز پژوهش‌های علمی و درمانی مصدومین شیمیایی" در زمان جنگ و ده‌ها دستاورد دیگر اشاره کرد.
۳۰ سال تلاش برای شناسایی و مقابله با کمبود ید در کشور
عزیزی - استاد پیشکسوت و رییس پژوهشکده علوم غدد درون‌ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت‌وگویی ضمن تشریح مهم‌ترین اقدامات و تحقیقات پژوهشکده غدد درون ریز و متابولیسم در راستای ارتقای سطح سلامت جامعه، با بیان اینکه امسال مصادف است با ۳۰ سال تلاش برای شناسایی و مقابله با کمبود ید و عوارض آن در کشور، عنوان کرد: به این منظور کتابی برای قدردانی از تلاش پژوهشگران و اساتید دانشگاه، مسئولین وزارت بهداشت، کارکنان بهداشتی درمانی کشور، بخش صنعت و کارخانجات نمک یددار منتشر شده است.
افزایش ۷۵ میلیون ضریب هوشی به کودکان کشور با اجرای طرح مقابله با کمبود ید
وی با اشاره به مهم‌ترین نتایج این طرح ملی، اظهار کرد: این تلاش‌ها سبب شده که طی ۳۰ سال گذشته با تامین تغذیه کامل ید در ایران، بیش از ۷۵ میلیون ضریب هوشی به کودکان و نوجوانان کشور اضافه شده و از بروز ۳۰ میلیون گواتر جلوگیری شود، همچنین از جراحی‌های انجام شده برای گواتر به طور چشمگیری جلوگیری شده و بروز کم کاری تیروئید نیز کاهش یافته است.
وی با اشاره به اقدامات صورت گرفته برای تضمین نتایج این طرح، گفت: در این راستا با اجرای برنامه پایش و ارزشیابی به طور مستمر و هر ۵-۶ سال یک بار با همکاری پژوهشکده و دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت، این برنامه تضمین شده است.
عزیزی با بیان اینکه ایران به عنوان اولین کشور عاری از کمبود ید در منطقه شناخته شده است، با تشریح بخش‌هایی از کتاب "۳۰ سال تلاش برای کنترل اختلالات ناشی از کمبود ید در ایران"، تصریح کرد: ید یک عنصر اساسی برای تولید هورمون‌های تیروئید و رشد و نمو مغز انسان بوده و کمبود آن یک معضل قدیمی بشر و از شایع‌ترین علل قابل پیشگیری آسیب مغزی در دنیای امروزی است.
وی با بیان اینکه مقدار ید موجود در بدن بسیار اندک است، افزود: نیاز روزانه توصیه شده توسط سازمان جهانی بهداشت برای رشد طبیعی در گروه‌های سنی مختلف، متفاوت است؛ کودکان صفر تا پنج سال، ۹۰ میکروگرم در روز، کودکان ۶ تا ۱۲ سال ۱۲۰، بالغین بالای ۱۲ سال ۱۵۰، زمان بارداری ۲۵۰ و زمان شیردهی ۲۵۰میکروگرم در روز به به ید نیاز دارند. بنابراین بروز تظاهرات بالینی انواع مختلف اختلالات ناشی از کمبود ید، بستگی به شدت، طول مدت و دوران زندگی فرد دارد که شایع‌ترین آن گواتر (بزرگی تیروئید) و در نوع شدید خود عقب افتادگی جسمی و ذهنی بنام کرتینیسم است.
این استاد پیشکسوت با بیان اینکه برای ارزیابی کمبود ید در جامعه چهار روش وجود دارد، گفت: غلظت ید ادرار، میزان شیوع گواتر، اندازه گیری TSH سرم و اندازه‌گیری غلظت تیروگلوبولین سرم انواع این روش‌هاست که مهم‌ترین آنها همان اندازه‌گیری میزان ید ادرار در جامعه مورد بررسی است.
وی به مطالعات وسیع پژوهشکده در رابطه با کمبود ید در دوران بارداری و شیردهی در پی همین طرح اشاره کرد و گفت: در زمان بارداری، نیاز بدن به هورمون تیروئید افزایش پیدا کرده و طی آن تیروئید زن باردار بزرگ‌تر می‌شود. همچنین نیاز بدن زنان باردار به ماده معدنی ید تا ۲ برابر افزایش پیدا می‌کند. اگرچه از ۳ دهه گذشته و با آغاز پروژه غنی سازی نمک یددار در کشور، کمبود ید برای افراد معمولی برطرف شده، ولی نمک یددار نیاز زنان باردار به ید را تامین نمی‌کند. در همین راستا با برگزاری نشستی تخصصی در سال ۲۰۱۱، همه شرکت کنندگان بر ضرورت مصرف مکمل ید در زمان بارداری تاکید داشتند که طی آن ایران جزو کشورهای پیشرو برای اجرای این طرح بود.
اجرای طرح تامین ید در زنان باردار
وی با بیان اینکه طرح بررسی ید در زنان باردار ۳ سال گذشته در ۱۳ استان کشور انجام شد و کمبود ید در زمان بارداری را نشان داد، افزود: ادامه آن در سال ۱۳۹۷ اجرا و از حدود دو ماه آینده بررسی نتایج اجرای این طرح آغاز می‌شود تا طی آن مشخص شود که آیا اجرای طرح مکمل رسانی ید به تامین نیاز زنان باردار به میزان ید ضروری کمک کرده یا خیر؟
این پژوهشگر، تولید قرص یدوفولیک توسط شرکت دانش بنیان پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم به همراه دو شرکت دانش بنیان دیگر را از دستاورد های مهم این طرح عنوان کرد و افزود: همیشه مشکل کم کاری تیروئید از کمبود ید نیست. با افزایش احتیاجات بدن در زمان بارداری وضعیتی ایجاد می‌شود که به آنها مشکلات زیربالینی تیروئید گفته می‌شود؛ چراکه علایم بالینی تنها در زمان بارداری دیده می‌شود و اکثرا مربوط به "تیروئیدیت اتوایمیون" یا "تیروئیدیت هاشیموتو" است. این وضعیت در شرایط معمولی و طی مراحل اولیه هیچ علامتی ندارد ولی در زمان بارداری با افزایش احتیاجات بدن، نیاز به هورمون تیروئید بیشتر می‌شود و به دلیل کمبود توان لازم، کم کاری تیروئید ایجاد می‌شود.
این فوق تخصص غدد با اشاره به مشکلات حاصل از کم کاری تیروئید در زمان بارداری، عنوان کرد: کم کاری دوران بارداری در رشد سلول‌های مغز جنین اختلالاتی را ایجاد می‌کند که همین مساله ضرورت شناسایی و درمان کم کاری و پر کاری تیروئید در زمان بارداری را تشدید می‌کند.
ضرورت تشخیص و درمان بیماری‌های تیروئید پیش از بارداری
این پژوهشگر برتر دانشگاه با بیان اینکه یک گروه ۲ هزار نفره از زنان باردار ایرانی طی یک پژوهش بین‌المللی رصد شدند، گفت: در نهایت به افراد دارای سابقه فردی یا فامیلی بیماری‌های تیروئید پیشنهاد شده که تست غربالگری انجام دهند و طی آن یک راهنما برای کل کشور تهیه و به عنوان برنامه کشوری از طرف وزارت بهداشت به سراسر کشور ابلاغ شده است. بر این اساس، زنان باردار دارای این شرایط باید قبل از ورود به دوره بارداری، تست تیروئید داده و اگر وارد دوره بارداری شده باشند نیز باید در اولین فرصت این تست را انجام داده و برای درمان اقدام کنند. خوشبختانه با یک آزمایش ساده TSH مشخص می‌شود که آیا فرد به تشخیص و درمان نیاز دارد یا خیر.
کمبود همه‌گیر ویتامین D در شهرها و روستاهای کشور
عزیزی، تحقیقات این مرکز در زمینه کمبود ویتامین D در کشور را به عنوان یک پروژه دیگر مطرح کرد و گفت: به دلایل فرهنگی و اجتماعی و سبک زندگی، اکثر مردم کشور ما در شرایطی در فضای آزاد هستند که قسمت‌های مختلف بدن آنها پوشیده است و لذا در معرض نور خورشید قرار نمی‌گیرند. همچنین اکثر مردان و زنان سفرهای درون شهری از منزل تا محل کار و بالعکس را در فضای سرپوشیده ماشین می‌گذرانند. این در حالیست که نور خورشید به عنوان مهم‌ترین منشاء تولید ویتامین D در بدن ضروری است.
وی با بیان اینکه بر خلاف ویتامین‌های دیگر، منشاء غذایی ویتامین D بسیار محدود است، گفت: مطالعات پژوهشکده طی دو دهه قبل در روستاهای استان تهران و نیز جامعه مطالعه قند و لیپید تهران نشان داد که کمبود ویتامین D به طور همه‌گیر در شهرها و روستاها وجود دارد.
این استاد پیشکسوت دانشگاه با بیان اینکه مطالعات سراسری کشور توسط سایر همکاران نیز همین نتیجه را نشان داده، عنوان کرد: با توصیه پژوهشکده، وزارت بهداشت توجه به کمبود ویتامین D در کشور را با مصرف یک قرص ۵۰ هزار واحدی ماهیانه برای پیشگیری از کمبود این ویتامین بخصوص برای کودکان و نوجوانان را در سطح کشور عملی کرده است. پژوهش‌های فعلی ما نیز بیشتر معطوف به کمبود ویتامین D در زنان باردار است.
کاهش ۳۵ درصدی بروز دیابت با اصلاح سبک زندگی
عزیزی در بخش دیگری از این گفت‌وگو با اشاره به پژوهش‌های مرکز تحقیقات غدد در زمینه اصلاح سبک زندگی شهروندان، اظهار کرد: مهم‌ترین پژوهشی که نشان داده در کشور ما مداخله‌های اصلاح سبک زندگی برای کاهش بیماری‌های غیرواگیر موثر است، همان مطالعه قند و لیپید تهران است. این طرح نشان داده که آموزش جامعه با استفاده از خود افراد جامعه که آموزش دیده‌اند و سایر افراد که راهنمایی می‌کنند می‌تواند بروز سالیانه دیابت را تا ۳۵ درصد کاهش داده و همچنین بروز موارد پره دیابت را به طور قابل توجهی کاهش دهد. پره دیابت افرادی هستند که قند خون آنها بین افراد طبیعی و دیابتی است.
وی با بیان اینکه این طرح همچنین منجر به کاهش ابتلا به پرفشاری خون و بیماری‌های ناشی از تغییرات غیر طبیعی چربی‌های خون و افزایش چاقی شکمی شده، ادامه داد: این نمونه مداخلات می‌تواند در استان‌های مختلف برای پیشگیری و کاهش بروز عوامل خطر بیماری‌های غیر واگیر مورد استفاده قرار گیرد.
تاریخچه و وضعیت امروز شیوع گواتر در ایران
پروفسور عزیزی با اشاره به سایر بخش‌های کتاب "۳۰ سال تلاش برای کنترل اختلالات ناشی از کمبود ید در ایران"، در تشریح وضعیت این بیماری در ایران، اظهار کرد: تا سه دهه قبل، ایران در بین کشورهای دچار کمبود شدید ید قرار داشت. اولین گزارش مستند در مورد شیوع گواتر در ایران در سال ۱۳۴۸توسط دکتر امامی و همکاران منتشر شد. در این گزارش شیوع گواتر در شیراز ۱۳ درصد؛ مشهد ۲۱ درصد؛ اهواز ۱۸ درصد؛ دزفول ۲۲ درصد و نواحی اطراف تهران (ورامین و شهریار) بیش از ۵۰ درصد اعلام شده بود.
وی ادامه داد: در همین راستا در سال ۱۳۶۰ فعالیت‌های تحقیقاتی در رشته غدد درون ریز متابولیسم به منظور بررسی و ارایه راه‌حل‌هایی برای مشکلات بهداشتی، درمانی مربوطه با تاسیس دفتر تحقیقات غدد بیمارستان آیت الله طالقانی تهران شروع شد. ابتدا یک بررسی در شهریار انجام شد که طی آن مشخص شد ۵۴ درصد مردان و ۶۶ درصد زنان مبتلا به گواتر بوده و شیوع گواتر در دانش آموزان دختر و پسر به ترتیب ۷۴ و۷۳ درصد بود. همچنین مطالعه سال ۱۳۶۴ در بخش "سی‌سخت" از توابع شهر یاسوج نشان داد که ۹۵ درصد زنان و ۸۷ درصد مردان دچار گواتر هستند.
وی با بیان اینکه در سال ۶۸ اختلالات ناشی از کمبود ید به عنوان یکی از اولویت‌های بهداشتی کشور شناخته شد، افزود: به منظور مقابله و کنترل آن کمیته کشوری مبارزه با عوارض ناشی از کمبود ید در حوزه معاونت امور بهداشتی وزارت بهداشت تشکیل و استراتژی‌هایی از جمله تهیه نمک یددار، توزیع نمک یددار، رساندن روغن یددار تزریقی یا خوراکی به مناطق هیپرآندمیک، آموزش و شناخت وضع موجود را تدوین و در دستورکار قرار داد.
حذف اختلالات ناشی از کمبود ید در کمتر از یک دهه
این فوق تخصص غدد و متابولیسم با بیان اینکه طی این اقدامات اختلالات ناشی از کمبود ید در مدت کمتر از یک دهه در کشور حذف شد، گفت: در سال ۷۵ یعنی پنج سال پس از آغاز برنامه کشوری، بیش از ۸۰ درصد جمعیت شهری و حدود ۹۰ درصد جمعیت روستایی از نمک یددار استفاده می‌کردند. در زمستان ۶۸ گروه تحقیق کمیته کشوری مبارزه با اختلال‌های ناشی از کمبود ید در کل استان‌های کشور تشکیل شد و در همین سال کمیته کشوری با همکاری مسئولان استان‌ها، اولین بررسی ملی شیوع گواتر را در مرکز هر استان و یک روستا در منطقه کوهستانی استان مربوطه انجام داد که بر اساس آن استان‌های کشور از نظر شیوع گواتر و عوارض ناشی از کمبود ید به سه گروه به شرح زیر تقسیم بندی شدند:
- استان‌های با شیوع بیش از ۷۰ درصد: اصفهان، چهارمحال و بختیاری، ایلام، گیلان، یزد و لرستان
- استان‌های با شیوع ۵۰ تا ۶۰ درصد: کرمانشاه و تهران
- استان‌های با شیوع ۴۰ تا۵۰ درصد: فارس، زنجان، کرمان، کهکیلویه و بویر احمد
-استان‌های با شیوع ۲۰ تا ۳۰ درصد: آذربایجان شرقی، خراسان، مرکزی، بوشهر، سمنان، مازندران وسیستان و بلوچستان
- استان‌های با شیوع کمتر از۲۰ درصد: همدان، آذربایجان غربی و هرمزگان
ربیس انجمن متخصصین غدد درون‌ریز ایران با بیان اینکه این بررسی‌ها نشان داد که در هشت استان کشور گواتر به صورت هیپرآندمیک و در بقیه استان‌ها به شکل آندمیک وجود دارد، افزود: همزمان با بررسی وضعیت موجود گواتر اقدامات لازم در مورد استراتژی تهیه نمک یددار نیز صورت گرفت و تولید نمک یددار در سال ۱۳۷۳ اجباری و مصرف نمک یددار توسط خانوارهای کشور افزایش یافت. بر همین اساس در سال ۷۵ دومین پایش کشوری به منظور تعیین شیوع گواتر یددار در دانش آموزان ۸ - ۱۰ ساله کشور انجام و در مجموع مشخص شد که میانه ید ادرار دانش آموزان کشور از حداقل میزان مطلوب توصیه شده سازمان بهداشت جهانی افزون‌تر بوده، لذا برنامه مبارزه با کمبود ید بسیار موثر بوده؛ به طوری که در سال۲۰۰۰ میلادی از طرف دفتر منطقه مدیترانه شرقی سازمان جهانی بهداشت کشور ایران عاری از کمبود ید (IDD Free) اعلام شد.
وی با بیان اینکه در سال ۸۰ گروه تحقیقاتی پژوهشکده غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی، سومین پایش کشوری گواتر در مناطق شهری و روستایی ۲۸ استان کشور را انجام داد، افزود: شیوع کلی گواتر در کل کشور۸/۹ درصد برآورد شد و در مقایسه با دومین پایش کشوری، کاهش قابل توجه گواتر بخصوص گواترهای درجه دو در کلیه استان‌های کشور دیده شد و در مناطق هیپرآندمیک مانند ایلام، همدان، کهگیلویه و بویراحمد و کرمانشاه این کاهش بیشتر مشهود بود. چهارمین پایش ملی در سال ۸۶ در دانش آموزان ۳۰ استان کشور انجام و مشخص شد که شیوع گواتر در بین دانش آموزان کمتر از پنج درصد بوده، اما شیوع کلی گواتر در استان‌های همدان، زنجان، مازندران، کرمانشاه و گیلان بالاتر از ۱۰ درصد بود.
این فوق تخصص غدد با بیان اینکه نتیجه چهارمین پایش ملی خطر بازگشت کمبود ید در برخی از استان‌های کشور را نشان داد، اظهار کرد: احتمالا به علت عدم کنترل و نظارت کافی صنایع، تولید نمک یددار و مصرف نمک یددار و مصرف نمک‌های فاقد ید و یا ید کافی، وضعیت تغذیه ید جامعه از حالت مطلوب خارج شده بود که بررسی‌ها نشان داد برخی از واحدها در سطح توزیع فاقد ید بوده ولی با برچسب نمک یددار عرضه می‌شدند، لذا در راستای اهداف برنامه ملی پایش ید دریافتی جامعه پنجمین پایش ملی در سال۹۳ اجرا و به دنبال آن طرح تامین ید زنان باردار به اجرا در آمد. همچنین طی آن میزان ید جامعه بصورت مستمر، علمی و بصورت ادواری ارزیابی می‌شود.
رییس پژوهشکده علوم غدد درون‌ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تشکر از کلیه پزشکان و افرادی که در طرح کنترل اختلالات ناشی از کمبود ید در کشور همکاری داشته اند، گفت: همکاری مستمر سیاستگزاران، برنامه‌ریزان و مجریان برنامه‌های سلامت موجبات حذف کمبود ید در کشور را فراهم کرد. بنابراین به جاست که از همه عزیزانی که در این جهاد علمی – اجرایی برای ارتقای سلامت جامعه کوشیده‌اند، از بهورزان کوشای روستاها تا عالی‌ترین سطوح تصمیم‌گیری و اجرایی در وزارت بهداشت و دانشگاه‌های وابسته، وزارت صنایع و جهاد کشاورزی، کارکنان و کارشناسان مسئول بهداشت محیط، ادارات نظارت بر مواد غذایی و آزمایشگاه و کنترل غذا و دارو، ادارات آموزش و پرورش و کلیه وزارتخانه‌های درگیر در طول ۳۰ سال اخیر سپاسگزاری کنیم.
ضرورت همسان‌سازی حقوق پزشکان تخصصی هم‌سطح
وی همچنین در ادامه صحبت‌هایش با تاکید بر اینکه باید در طرح تحول سلامت تمهیداتی برای همسان‌سازی حقوق پزشکان تخصصی هم‌سطح اندیشیده شود، گفت: این اختلاف سطح درآمد از ابتدای انقلاب وجود داشته و طرح تحول سلامت نیز نتوانسته به پرکردن این شکاف و اختلاف کمکی کند.
عزیزی با تاکید بر اینکه مشکلات و مسایل آموزش پزشکی باید در سطح وزارت بهداشت و بیمه‌ها بررسی و برطرف شوند، اظهار کرد: فرهنگ کشور هم در ایجاد این معضلات تاثیرگذار است. مشکل اصلی این است که نظام کارآمد ارائه خدمات بهداشتی در کشور وجود ندارد و در شیوه فعلی هیچ بیمه‌ای نمی‌تواند قدرت پیدا کند؛ چراکه باید پاسخگوی نیاز و تقاضای تمامی پزشکان باشد. برای بهبود شرایط یا باید مثل امریکا تمهیداتی اندیشیده شود تا بودجه‌ای بی‌دلیل هزینه نشود و یا مثل کشورهای اروپایی، استرالیا، کانادا و کشورهای اسکاندیناوی، یک سیستم ارجاع صحیح برنامه‌ریزی و اجرا شود.
اصلاح سیستم ارجاع و پزشک خانواده تنها راه کاهش اعتبارات سلامت و افزایش ارائه خدمات
به گفته وی، با اجرای سیستم ارجاع هم سر پزشکان فوق تخصص خلوت می‌شود و هم بیماران برای یک مشکل به چندین پزشک مختلف مراجعه نمی‌کنند. همچنین بیمه‌ها در این شرایط توان پوشش خدمات را خواهند داشت.
وی با بیان اینکه طرح فعلی پزشک خانواده نیز کارآمد نیست، عنوان کرد: نمی‌توان بدون استفاده از این همه پزشک خصوصی فعال در جامعه، طرح پزشک خانواده را اجرا کرد. پزشک خانواده یعنی فردی که چه دولتی چه خصوصی، چند هزار نفر از جمعیت یک شهر یا روستا را تحت پوشش مراقبت‌های پیشگیری و درمانی قرار داده و تمام اطلاعات و مشکلات پزشکی آنها را در اختیار داشته باشد تا در زمان نیاز به متخصص یا فوق تخصص ارجاع دهد. این طرح مختص یک استان یا یک ناحیه محدود نیست؛ بلکه باید در کل کشور اجرا شود. غیر از این هیچ راه دیگری برای کاهش اعتبارات سلامت و افزایش ارائه خدمات وجود ندارد.
این استاد پیشکسوت دانشگاه در پایان با بیان اینکه مدیر و مسؤول بخش‌های مختلف حوزه پزشکی از وزارتخانه تا بیمارستان‌ها باید پزشک آشنا به مسایل مدیریتی، اجتماعی و اقتصادی باشد، اظهار کرد: معمولا در جایی که پزشک نبوده، مشکلات زیادی ایجاد شده و در مواردی که رییس یک دانشگاه علوم پزشکی، پزشک بوده وضعیت آموزش پزشکی بهبود پیدا کرده است. البته یکی از مشکلات موجود در کشور ما این است که متاسفانه با تغییر یک وزیر اکثرا بدنه وزارتخانه تغییر می‌کند، در حالی‌که افرادی که به مرور به سطح مدیریتی و مدیرکلی رسیده‌اند، دارای تبحر و تجربه بالایی بوده و ادامه کار آنها سبب تداوم سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها می‌شود. همچنین حوزه کاری وزارتخانه‌ها باید از اجرایی بودن به سمت نظارت بیشتر بر سیستم‌ها تغییر پیدا کند.
انتهای پیام