آخرین گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد که نرخ تورم در مردادماه امسال به 11.5 درصد رسیده است. این نرخ نسبت به تورم تیرماه که ۱۰.۲ درصد بوده، ۱.۳ درصد افزایش دارد. این در شرایطی است که چند ماهی بود اقتصاد ایران تورم تک‌رقمی را تجربه می‌کرد، اما به دنبال افزایش نرخ ارز و رسیدن نرخ دلار به بیش از 13 هزار تومان، تمام معادلات اقتصادی را برهم زد و حالا قیمت همه کالا و به خصوص کالاهایی که وابستگی دلاری داشتند و وارداتی بودند، افزایش یافته است.
در این شرایط، برخی از تحلیلگران اقتصادی چشم‌انداز روشنی از نرخ تورم نمی‌بینند و حتی گاها کارشناسانی هستند که از خط ونزوئلایی شدن ایران صحبت می‌کنند، اما در مقابل، برخی دیگر از تحلیلگران اقتصادی با بیان دلایلی، تاکید دارند که ایران، ونزوئلا نمی‌شود.
ونزوئلا به کجا رسید؟
اقتصاد ونزوئلا از سال ۲۰۱۴ که سقوط قیمت‌های نفت اجازه نداد این کشور آمریکای جنوبی بتواند سیستم سوسیالیست خود را با سوبسیدها و کنترل قیمت، حفظ کند، دائما در حال بدتر شدن است. حالا با فروپاشی اقتصاد وابسته به نفت ونزوئلا، ابرتورم در این کشور با سرعتی باورنکردنی رو به افزایش است.
چندی پیش کنگره مخالفان ونزوئلا اعلام کرد که تورم ۱۲ ماه منتهی به ماه ژوئیه ونزوئلا به ۸۲۷۶۶ درصد رسیده است.
بر این اساس، با تداوم بحران اقتصادی و تورم شدید در ونزوئلا، رییس‌جمهوری این کشور دستور حذف 3 صفر از واحد پول ملی این کشور «بلیوار» را صادر کرد.
صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده است که نرخ تورم این کشور تا پایان امسال به یک میلیون درصد هم برسد. تورم تنها در ماه ژوئیه ۱۲۵ درصد بوده است که ۳.۴ درصد کمتر از تورم ماه ژوئن است.
الخاندرو وارنر، رئیس دپارتمان نیم‌کره غربی صندوق بین‌المللی پول در پستی که در وبلاگ این سازمان منتشر کرده است، می‌نویسد: «ما پیش‌بینی می‌کنیم تورم این کشور تا پایان ۲۰۱۸ به ۱ میلیون درصد برسد تا نشان دهد شرایط در ونزوئلا مشابه آلمان ۱۹۲۳ یا زیمباوه در اواخر سال ۲۰۰۰ است.»
تحلیل حسین عباسی، اقتصاددان و استاد دانشگاه مریلند نشان می‌دهد آنچه ونزوئلا را به بحران کشاند، این بود که سیاست‌های افزایش رفاه همزمان با سرکوب انگیزه‌های تولید همراه شد. به‌علاوه، وقتی که قیمت نفت افت کرد، دولت دست از سیاست‌های گسترده رفاهی نکشید، بلکه با اتخاذ سیاست‌های مخرب سعی در ادامه آن داشت.
دو سیاستی که تیر خلاص را به کشور زد، کنترل قیمت ارز و عدم کنترل حجم پول بود. وقتی که دولت با کمبود ارز مواجه شد و قیمت دلار رو به افزایش گذاشت، دولت همچنان سعی کرد قیمت آن را پایین نگه دارد. در نتیجه تقاضا برای محصولات وارداتی کاهش نیافت و انگیزه برای تولیدی که در خارج از کشور خریدار داشته باشد، ایجاد نشد.
براساس تحلیل عباسی، سیاست مخرب دیگر این بود که برای تامین مالی هزینه‌ها از چاپ پول استفاده شد. نتیجه این شد که در مدت کوتاهی تورم سه‌رقمی در کشور ایجاد شد. ارزش پول ونزوئلا روزبه‌روز و ساعت‌به‌ساعت کاهش یافت. در این میان، دقیقا همان گروه‌هایی که در تبلیغات حکومتی، هدف تمامی سیاست‌های رفاهی اعلام می‌شدند، یعنی گروه‌های کم‌درآمد جامعه، بیشترین صدمه را خوردند. این گروه‌ها توانایی مالی مقابله با شوک‌های قیمتی بزرگ را نداشتند و با شدت گرفتن بحران به سرعت تمام دارایی و سطح مصرف خود را از دست دادند.
احتمال ونزوئلایی شدن ایران نزدیک به صفر است
در این شرایط، تحلیلگران اقتصادی شباهت‌ها و تفاوت‌هایی از دو اقتصاد ایران و ونزوئلا را مطرح می‌کنند تا احتمالا بتوانند پاسخ به این سوال نگران‌کننده «آیا اقتصاد ایران ونزوئلایی می‌شود» را به شکلی واقع‌نگر ارائه کنند. مرتضی ایمانی‌راد، تحلیلگر اقتصاد بین‌الملل، احتمال ونزوئلایی شدن اقتصاد ایران را نزدیک به صفر می‌داند؛ البته مگر اینکه اتفاقات عجیبی بیفتد. به اعتقاد وی، «احتمال تورم‌های افسارگسیخته و مهار نشدنی بسیار کم است و حتی اگر تحریک‌های سیاسی از بین بروند، احتمال کاهش دلار به زیر 10 هزار تومان زیاد خواهد بود.»
محمد واعظ، استادیار گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان نیز از جمله افرادی است که اعتقاد دارد «وجود ویژگی‌های مشابه در چند مورد، دلیلی بر یکسان انگاشتن کلیت اقتصاد نیست.»
به گفته وی، «هر چند افزایش شدید نرخ ارز در هفته گذشته و گرانی برخی کالاها در ایران، شباهت‌هایی را در اقتصاد ونزوئلا ایجاد کرده است، اما این شواهد نمی‌تواند موجب ونزوئلایی شدن اقتصاد ایران شود، زیرا ساختارهای این دو اقتصاد هر چند از جهاتی مشابه اما از جهات بیشتری متفاوت هستند.»
واعظ با ذکر مثالی توضیح می‌دهد: «اقتصاد ایران اکنون برخوردار از درآمد صادراتی چند 10میلیارد دلاری است که اقتصاد ونزوئلا فاقد این درآمدها است.»
ایران چرا به سرنوشت ونزوئلا دچار نمی‌شود؟
در این میان، سیامک قاسمی، کارشناس و تحلیلگر اقتصادی در تحلیلی عنوان می‌کند «با آن‌که خطر یک موج تورمی 50 درصدی یا حتی بیشتر در نیمه دوم امسال جدی است، اما ایران به دلایلی احتمالا به سرنوشت ونزوئلا دچار نمی‌شود.»
وی با ذکر این دلایل، عنوان می‌کند: «رشد پایه پولی و نقدینگی در ایران با آن‌که در سال‌های گذشته بالاتر از ظرفیت‌های پولی اقتصاد ایران بوده، اما هرگز در اندازه کشوری مثل ونزوئلا نبوده است. رشد نقدینگی ماهانه به طور متوسط ٢درصدی ایران قابل قیاس با رشد نقدینگی ماهانه به‌طور متوسط ٦٠ درصدی ونزوئلا نیست.»
قاسمی می‌افزاید: «اگر رشد نقدینگی در همه سال‌های گذشته هم در تورم تبلور پیدا کند و به نوعی فنر تورمی نقدینگی کامل آزاد شود، ما هرگز به تورم‌هایی شبیه تورم ونزوئلا نخواهیم رسید. علاوه بر اینکه می‌دانید بخش مهمی از نقدینگی در شبکه بانکی کشور قفل شده و قابلیت تورم‌زایی در کوتاه‌مدت ندارد.»
این کارشناس اقتصادی در ادامه تحلیل خود تصریح می‌کند: «وابستگی اقتصاد ایران به دوپینگ نفت خیلی کمتر از ونزوئلا است و در شرایط فعلی درآمدهای مالیاتی سهم بیشتری از درآمدهای نفت را در درآمدهای دولت شامل می‌شود و البته حجم صادرات غیر نفتی ایران هم به نسبت ونزوئلا بسیار قابل توجه است.»
وی یادآور می‌شود: «نسبت متغیرهای پولی تورم‌زا همچون پایه پولی، کسری بودجه دولت و حتی بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی نسبت به GDP در ایران بسیار بالاتر از ونزوئلا است و GDP بالا در ایران مثل یک ضربه‌گیر تورمی عمل می‌کند.»
قاسمی با اشاره به اینکه سرعت پایین گردش پول در اقتصاد ایران و شرایط رکودی و ایستایی بخش قابل توجهی از نقدینگی، احتمال ایجاد ابرتورم‌هایی شبیه ونزوئلا را کم می‌کند، متذکر می‌شود: «سهم ٦٠ درصدی بخش خدمات از GDP ایران و همی‌نطور سهم بالای بخش خدمات از سبد تورمی ایران، امکان تاثیر‌پذیری زیاد نرخ تورم از افزایش قیمت ارز در مقایسه کشوری مثل ونزوئلا را کاهش می‌دهد.»
وی تاکید می‌کند: «از نظر سیاسی با آن‌که ایران طی دهه‌های اخیر درگیر نرخ های تورم نسبتا بالا بوده است، اما طی صد سال اخیر هر موج تورمی شدید یک تغییر یا اصلاح سیاسی سریع در ایران در پی داشته است و اصولا از نظر سیاسی امکان تحمل تورم های بالا در ایران وجود ندارد.»
این تحلیلگر اقتصادی متذکر می‌شود: «همه این‌ها بیانگر آن است که با آن‌که امکان افزایش تورم طی ماه‌های آینده زیاد است و احتمالا ما وارد یک دوره رکود تورمی خواهیم شد، اما ترس ونزوئلایی شدن خارج از ظرفیت‌ها و واقعیت‌های اقتصاد ایران است.»
راه چاره وجود دارد
هادی صالحی‌اصفهانی، استاد ایرانی دانشگاه ایلینویز در پاسخ به این پرسش که پیش‌بینی شما از شرایط تورمی کشور چه خواهد بود و چرا ایران ونزوئلا نخواهد شد؟ می‌گوید: «علت ونزوئلایی نشدن این است که می‌خواهم امیدوار باشم که کسی کاری انجام دهد که این شرایط ادامه پیدا نکند.»
به گفته وی، «فکر می‌کنم راه‌هایی وجود دارد که افرادی که می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های اصلی شرکت کنند، چاره‌ای بیندیشند. البته ممکن است مانند تثبیت نرخ ارز تصمیمی بگیرند که شرایط را بدتر کند.»
صالحی‌اصفهانی عنوان می‌کند: «در مورد ونزوئلا باید به این نکته توجه کرد که در این کشور مخالفان دولت در داخل کشور به هیچ عنوان با دولت نتوانستند کنار بیایند و این دعوای سیاسی به جایی کشید که دیگر نه راهی برای دولت باقی گذاشت و نه برای مخالفان. دولت نیز مجبور شد برای اینکه سرپا بماند، پول چاپ کند و به طرفدارانش بدهد و با ایجاد تورم مخالفان خود را حذف کند. این وضعیت ادامه پیدا کرده و در حال‌حاضر هر کاری انجام دهند، اعتماد عمومی برنمی‌گردد و مردم صف کشیده‌اند که به کشورهایی مانند پرو و کلمبیا فرار کنند.»
وی تصریح می‌کند: «در ایران به نظر می‌رسد در صورتی که دولت تصمیم‌گیری‌های درستی انجام دهد، به‌دلیل تحریم‌ها و کاهش درآمدهای نفتی، دلار تا حدی به‌طور طبیعی افزایش پیدا کند و به تبع آن درآمد واقعی مردم افت می‌کند. از سوی دیگر تقاضای واردات کاهش پیدا کرده و می‌توان با ایجاد ظرفیت‌های جدید در اقتصاد شرایط تثبیت شود.»
صالحی‌اصفهانی متذکر می‌شود: «اگر بخواهیم تورم را کنترل کنیم، حتما درآمد مردم افت خواهد کرد؛ ولی می‌توانیم از این شرایط گذر کنیم. البته اگر دولت خوب عمل نکند، این شرایط می‌تواند به یک بحران عمیق‌تر تبدیل شود. من امیداورم ما ملتی باشیم که مشکلاتمان را بهتر از ونزوئلا حل کنیم.»
تمامی مشکلات متوجه دولت نیست
اما در مقابل، حسین راغفر، اقتصاددان معتقد است که «تمامی وقایع کشور به خصوص بعد از سال 97 را باید با دقت بررسی کرد تا بتوان به نتیجه‌گیری درستی در مورد ونزوئلایی شدن ایران رسید، اما با نگاهی کلی به حوادث چند وقت اخیر به نظر ایران هم در حال تکرار تجربه تلخ ونزوئلا است.»
محمد خوشچهره، کارشناس اقتصادی نیز می‌گوید: «کاهش ارزش پول ملی در کشورهای مختلف جهان تجربه خوبی پیش روی ما قرار داده است. نمونه بارز این کشورها ونزوئلا است که این اتفاق در ابتدا به‌صورت ساده آغاز شد، اما در نهایت به یک بحران و فاجعه اجتماعی و سیاسی در این کشور منجر شد.»
به گفته وی، «متاسفانه استارت این رویداد در ایران نیز خورده است و اگر دولت و فراتر از آن نظام سیاسی و شورای عالی امنیت به درستی و به‌صورت علمی و دقیق به این مساله ورود نکنند و راه‌حل عالمانه و حکیمانه برای این اتفاق پیدا نشود، همه ما در معرض آسیب قرار خواهیم گرفت. به همین دلیل نیز نباید اجازه داد فاجعه ونزوئلا در ایران تکرار شود.»
خوشچهره تاکید می‌کند: «به‌نظر من کاهش ارزش پول ملی زنگ خطر را در بخش‌های مختلف به صدا درآورده است. نکته قابل توجه اینکه پیامدهای این مساله تنها به دولت خلاصه نخواهد شد و به احتمال زیاد به بخش‌های دیگر مدیریت جامعه نیز سرایت خواهد کرد.»
مهدی پازوکی، کارشناس اقتصادی می‌گوید: «اگر با مشکلات اقتصادی ایران برخورد علمی و کارشناسی نکنیم و به شکلی پوپولیستی رفتار کنیم و پوپولیست‌ها بتوانند قدرت حاکم شوند، بی‌شک راه ونزوئلایی شدن اقتصاد ایران بیش از هر زمانی هموار خواهد شد.»
223225