عیسی کلانتری معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در بیست و سومین همایش ملی منطقه‌ای انجمن متخصصان محیط زیست ایران که با عنوان چالش‌ها، بحران‌ها و فرصت‌های محیط زیست ایران (رویکردهای ملی و منطقه‌ای) در کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم تحقیقات در حال برگزاری است، گفت: در یادداشتی از بخشهای مختلف سازمان پرسیدم مهم‌ترین چالش‌ها و بحران‌های محیط زیست چیست اما وقتی جواب‌ها آمد عمدتا به معلول‌ها پرداخته بودند. من فکر می‌کنم بزرگترین چالش محیط زیست کشور ما و اساساً کشورهای نفتی، اقتصاد ناکارآمد، پول مفت نفت و مصرف بیش از حد توان خودشان است.
عیسی کلانتری افزود: وقتی بخشهای مختلف اقتصادی را بررسی کنیم می‌بینیم صرفاً با نابودی عوامل محیط زیست اقتصاد قلابی خودمان را حفظ کرده‌ایم ولی بهایی برای ارزش کالای تولیدی که محیط زیست هزینه کرده محاسبه نکرده‌ایم. همه بخشهای تولیدی و اقتصادی ما دچار این مشکل هستند حتی خود صنعت نفت ما که باعث شده که اقتصاد غیرپایدار و توسعه غیرپایدار محیط زیست کشور اولین قبانی این سیستم اقتصادی باشد.
وی ادامه داد: وقتی به حساب‌های ملی بر می‌گردیم سال ۱۳۶۰ تولید ناخالص داخلی ما ۸۰ میلیارد دلار بود و سرانه حدود ۲۵۰۰ دلار بود. سال گذشته حدود ۴۰۰ میلیارد دلار بوده یعنی سرانه نزدیک به ۵ هزار دلار. اگر قیمت ثابت دلار را بر مبنای طلا بگیریم سال ۱۳۶۰ متوسط هر اونس طلا ۴۰۰ دلار بوده و الان چیزی نزدیک به ۱۲۰۰ دلار است. یعنی سه برابر دلار در مقابل طلا کاهش ارزش داشته اما ۲۵۰۰ دلار ما شده ۵ هزار دلار که یعنی ارزش واقعی این سرانه ما ۵۰۰ دلار است و اقتصاد ما نه تنها پیشرفت نداشته که حتی اقتصاد سرانه ما محدودتر شده است.
رئیس سازمان محیط زیست افزود: اثرات زیست محیطی این مساله چه بوده است؟ علی الظاهر پایدارترین بخشهای اقتصاد ما یکی در بخش کشاورزی بوده است. ارزش کل تولید بخش کشاورزی ما ۴۰ میلیارد دلار است. انرژی مستقیمی که وارد بخش می‌شود اعم از برق و انواع فراورده‌های نفتی، قیمت جهانی آن ۱۰ میلیارد دلار است. نیروی کاری که وارد این بخش شده با حداقل حقوق و دستمزد و با دلار امروز که ۵۷۰۰ تا ۶ هزار تومان است چیزی حدود ۲۰ میلیارد دلار می‌شود. مواد میانی حدود ۷ میلیارد دلار است. سالانه نزدیک به ۴ میلیارد دلار استهلاک سرانه داریم یعنی ۴۰ میلیارد دلار تمام شد! پیامد زیست محیطی آن چقدر است؟
کلانتری تأکید کرد: صنعت ما هم وضعیتش همین است و بدتر. ما حداقل ۸۰ میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌کنیم. ناخالص و بدون قیمت خود آب، یعنی با این فرض که خود آب مجانی است. تولیدش ۵۰ سنت به ازای هر مترمکعب هزینه دارد. اثرات تخریبی که محیط زیست ما متحمل می‌شود را ملاحظه می‌کنیم.
وی هشدار داد: تالاب‌های ما خشک می‌شود. ریزگردها و گرد و غبار متصاعد می‌شود. پوشش گیاهی از بین می‌رود. جنگل‌ها به دلیل عدم حفاظت از آب رو به نابودی است.
به گفته وی ۲۵ هزار میلیارد تومان دو خودروساز پیش فروش می‌کنند و ۱۵ هزار میلیارد تومان بدهکار می‌شوند و آلودگی‌ها شهری باقی می‌ماند.
وی ادامه داد: سال ۱۳۴۵ مس سرچشمه به کار افتاده هنوز هیچ مطالعه زیست محیطی ندارد. آلودگی‌های گوگردی در منطقه که وارد آن نمی‌شویم. امروز وزیر نفت ما می‌گوید برای من توجیه اقتصادی ندارد گازوییل استاندارد تولید کنم. یکی از دغدغه‌های محیط زیست ما این است که هر روز معادل ۴۵۰ هزار بشکه نفت کوره داریم که انبارها پر شده، صادرات ندارد و ما هم اجازه نمی‌دهیم در نیروگاه‌ها بسوزد. ما با محیط زیستمان چه کرده‌ایم؟
کلانتری گفت: صنایع معدنی ما ارزش افزوده‌شان در حد یک دهم تخریب محیط زیستشان نیست. واقعاً باید چه کرد؟ دانشمندان محیط زیست ما هم مثل ما سیاست‌گذاران گمراه شده‌اند. به جای آنکه در کلان اقتصاد دخالت کنیم وارد گوشه‌های ریز معلول می‌شویم که هیچ کمکی به بهبود وضعیت اقتصاد و محیط زیست کشور نمی‌کند. هر سال ۱.۲ کیلوگرم فرسایش خاک در متر مربع داریم.
رئیس سازمان محیط زیست بیان کرد: کلاً جامعه محیط زیست کشور شیپور را از سر گشادش می‌زند. شمال کشور در زباله مدفون شده است. هیچ کدام از رودخانه‌های ما به مقصد نمی‌رسد. حتی کارون هم با فاضلاب به دریا رسید و آب نرسید. واقعاً اگر بخواهیم محیط زیستمان را حفظ کنیم باید در سیاست‌های کلان کشور و در اقتصاد و تولید ناکارآمد تجدید نظر شود. هزینه‌های محیط زیست در تمام ملاحظات اقتصادی صفر در نظر گرفته شده است.
وی ادامه داد: تخریب خاک با دزدی خاک فرقی ندارد. پوشش گیاهی ما از بین رفته است. مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع اعلام کرده بیش از ۵۰ درصد تخریب و فرسایش خاک به دلیل چرای بی رویه است. اگر محیط زیست را وارد اقتصاد کنیم خیلی از صنایع اقتصادی ما باید تعطیل شود. الان هم نمی‌توانیم چنین کاری کنیم چون دایم از اشتال دم می‌زنیم بدونتوجه به تخریب محیط زیست. برای نسل بعد چه باقی می‌گذاریم؟ اگر اقتصادمان را اصلاح نکنیم برای نسل بعد نه آب و نه خاک و نه هوا و نه جانوری باقی می‌گذاریم.
کلانتری اظهار کرد: با توجه به بارش‌ها اگر مسئولان ما قرق را رعایت کنند به دلیل افزایش چسبندگی خاک امسال گرد و خاک داخلی به جز منطقه سیستان نخواهیم داشت. آلودگی هوای ما را چه کسی ایجاد می‌کند جز صنعت خودرو و صنایع دیگر؟ مسئولان نظام باید روشن بشوند که اشتغال به چه قیمتی؟ به خاطر چهار درصد کاهش انتشار به توافق پاریس حمله می‌کنند.
وی اضافه کرد: مجلس دو هفته پیش که ما را خواسته بود تا بپرسد چرا در سال ۱۴۰۹ باید دولت تولید کربنش را کم کند. جالب است چیزی که تصویب می‌کنند را خودشان نمی‌خوانند. برنامه ششمی که تصویب کرده‌اند در سال پایانی آن و نه ۱۴۰۹،۲۰ درصد کاهش است! اگر بر مبنای دستور مقام معظم رهبری در سال ۱۳۸۹ بخواهیم پیش برویم باید ۴۱ درصد تا سال ۱۴۰۹ کم کنیم! بعد می‌گویند اگر ۴ درصد کاهش انتشار کربن داشته باشیم اقتصاد ما لطمه خواهد دید.
کلانتری گفت: فرسایش خاک، فرسایش پوشش گیاهی، از بین رفتن آب‌های کشور و آلودگی‌های هوا کجا حساب می‌شود که هزینه‌های سرسام‌آور به دنبال دارد؟ ما با مصرف بنزین تولید داخل در موتورهای تولید داخل در تیرماه ۶ روز آلوده با آلاینده ازن داشتیم. محققان ما وارد مسائل ریزی می‌شوند که اگر هم حل بشود مشکلی از محط زیست حل نمی‌شود. در این انجمن‌ها و گردهمایی‌ها این مسایل ما باید حل شود. واقعاً محیط زیست کشور به سرعت و به شدت در حال تخریب است. حتی شدت انرژی در کشوری مثل عربستان پنجاه درصد پایین‌تر از ماست. ما ۲.۲ هستیم و آن‌ها ۱.۴. غیر از روسیه ما بدترین مصرف کننده انرژی در جهان هستیم.
تولید به هر قیمتی و اشتغال به هر قیمتی پذیرفته است
وی همچنین گفت: خیلی دلم می‌خواهد وارد مسایل کلان شویم. ما کلان سیاست‌های کشور را باید درست کنیم. وقتی کلان درست نباشد ما این پایین کاری نمی‌توانیم بکنیم. ملت ما با پمپاژ پول نفت یک بار مصرف شده است. وقتی پیمان‌کارهای آنچنانی می‌ایند و بعد کار تازه‌ای در سدسازی پیدا نمی‌کنند می‌روند سراغ استخراج آب‌های ژرف. چاه زده‌ایم با هزینه ۵۵ میلیارد دلار روز اول آب با ای سی ۲۲ هزار در آمد و بعد رسید به ۳۰ هزار.
کلانتری بیان کرد: مجامع علمی ما از بس وارد مسایل ریز می‌شوند که حوزه کلان را از دست داده‌اند. محیط زیست یک مساله بین رشته ای است. یک دانشکده محیط زیست راه انداخته‌اند کپی دانشکده منابع طبیعی؛ آن که اصلاً محیط زیست نیست. صحبت از خودکفایی‌های کاذب کردیم و می‌کنیم و منابع آبمان را هدر می‌دهیم. آب تجدیدپذیرمان به زیر ۸۰ میلیارد رسیده و مصرفمان بالای ۹۰ میلیارد مترمکعب است. ما باید زیر ۴۰ درصد آب تجدیدپذیر را استفاده کنیم و ما بالای ۱۱۰ درصد استفاده می‌کنیم و در بخشی از استان‌ها بالای ۱۳۰ درصد استفاده می‌کنیم.
وی اضافه کرد: همکاران من می‌گویند چرا می‌گویی در شمال سد بسازیم. ما در شمال کمتر از ۲۵ درصد آب‌های تجدیدپذیر را استفاده می‌کنیم اما استان‌هایی مثل کردستان و زنجان و قزوین با بارندگی ۲۵۰ میلیمتری آب کشاورزی گیلان با بارندگی ۸۵۰ میلیمتری را تأمین می‌کنند. این با کدام تئوری توسعه جور در می‌آید؟ ما باید در افکارمان تجدیدنظر کنیم.
وی تصریح کرد: اگر بخواهیم چالش‌های زیست محیطی را تبدیل به فرصت کنیم باید تجدیدنظر اساسی در کسانی که فکر محیط زیستی دارند بکنیم و اول از همه در خود سازمان محیط زیست. بزرگترین چالش ما اقتصاد کلان است و چالش‌های بعدی ما کارهایی است که هیچ وقت مطالعات زیست محیطی آن انجام نشده و رفتارهای زیست محیطی در آن رعایت نمی‌شود. همه صنایع ما از سال ۴۰ به این طرف خیلی خیلی کم مطالعات محیط زیستی داشته و آن هم ناقص.
کلانتری گفت: ما خودمان را وارد جنگ توسعه نمی‌کرده‌ایم و خواسته‌ایم با معلول آن مبارزه کنیم. از آغاز اگر محیط زیست را در نظر می‌گرفتیم اصلاً اجازه می‌دادیم چنین خودرویی تولید و چنین سازه‌هایی ساخته شود؟ دولت موظف است در همه جای سرزمین به هر قیمتی آب شرب و بهداشت مردم را به هر قیمتی تأمین کنید. جمعیت به لحاظ امنیتی هم باید در چنین سرزمینی پخش شود. باید در چنین سرزمینی به هر قیمتی آب شرب را تأمین کنیم. نباید از فناوری بهراسیم. همه را از فناوری‌های جدید می‌هراسانیم.