نشست وزرای خارجه اروپا روز دوشنبه در حالی برگزار شد که تنش‌ها در منطقه، مسائل خاورمیانه و عزم ایران برای افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم در کانون توجه ها قرار داشت. در این راستا ایران پیش تر اعلام کرده بود که در صورت عدم اراده و گام های عملی اروپا گام های سوم و چهارم نیز اجرایی خواهند شد و سران اروپا در این جلسه گردهم آمدند تا با اتفاق نظر تصمیمی را برای حفظ و تداوم برجام اتخاذ کنند و هم بتوانند با ارائه راهکاری ایران را راضی نگه دارند. پیش از آغاز این جلسه مقام های اروپا به اظهارنظر درباره نشست بروکسل پرداختند و همچنین نقطه نظراتشان را درباره برجام و تحولات اخیر بیان کردند که در ادامه بخشی از آنها را می خوانید :
در نخستین اظهارنظرها «استف بلاک» وزیر خارجه هلند با بیان اینکه هنوز می‌توان توافق هسته‌ای را حفظ کرد، بار دیگر ایران را به پایبندی یکجانبه به این توافق فراخواند.
در ادامه نیز «مارگوت والستروم» وزیر امور خارجه سوئد گفت اتحادیه اروپا به رایزنی با آمریکا درباره رویکرد ناکارآمد واشنگتن در برجام ادامه داده و معتقد است که افزایش تنش ها میان آمریکا و ایران کمکی به حل این وضعیت نمی کند. وی همچنین افزود: ما به برجام پایبند هستیم و این توافق برای ما مهم است.
«فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز به تشریح نشست و اهداف نشست بروکسل پرداخت. وی اظهار داشت: می‌خواهیم ببینیم که با حضور کشورهای باقی مانده در برجام و همچنین جامعه جهانی چگونه می‌توان این توافق را حفظ کرد. ما از تلاش‌هایمان استفاده می‌کنیم تا تهران به تعهداتی که تا همین چند هفته قبل انجام می‌داد بازگردد.
جرمی هانت وزیر امور خارجه انگلیس نیز درباره برجام گفت: این توافق هنوز نمرده است و ما کاملا به عاری سازی هسته ای منطقه خاورمیانه پایبند هستیم. هانت که یکی از گزینه های اصلی برای تصاحب پست نخست وزیری انگلیس است افزود: با آمریکا به عنوان نزدیک ترین متحدمان در خصوص ایران اختلاف نظر داریم.
همچنین «الکساندر شالنبرگ» وزیر امور خارجه اتریش نیز گفت: به سیاست کاهش در برابر کاهش از جانب ایران نیاز نیست و این یعنی اینکه یک طرف از توافق هسته‌ای خارج شود و طرف دیگر هم غنی‌سازی اورانیوم را افزایش دهد. جهان به چنینی سیاستی نیاز ندارد.
همچنین لازم به یادآوری است که پیش از این نشست تروئیکای اروپا طی بیانیه ای بار دیگر بر تعهد خود به برجام، توقف تنش‌ها در خلیج فارس و از سرگیری گفت‌وگوها تاکید کردند. از سوی دیگر این سه کشور نسبت به گام دوم برجامی ایران برای افزایش درصد غنی سازی نیز ابراز نگرانی کردند.
این بیانیه با واکنش سخنگوی وزارت خارجه کشورمان روبرو شد که در همین راستا سیدعباس موسوی گفت که انتظار ایران از شرکای اروپایی برجام، اتخاذ تصمیم ها و گام های عملی، موثر و مسئولانه در روند اجرایی شدن برجام است. وی همچنین تاکید کرد تا زمانی که طرف مقابل متعهد باشند ما نیز به همان میزان متعهد می مانیم.
اما در ادامه وزیر «خوزه بورل» خارجه اسپانیا نیز از تلاش‌های خود و دیگر همتایان اروپایی‌اش برای حفظ برجام و تعامل تجاری با ایران خبر داد. وی که از پیوستن کشورش به اینستکس خبر می داد اظهار داشت: هرکاری را که بتوانیم انجام می‌دهیم تا اطمینان حاصل کنیم تحریم اقتصادی علیه ایران وجود ندارد و شرکت‌های اروپایی میتوانند در آنجا کار کنند.
با برگزاری نشست وزرای خارجه اروپا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا جلوی دوربین ها ظاهر شد تا نتایج حاصل شده از این نشست را اعلام کند.وی اظهار داشت که اروپا بر حفظ برجام تأکید کرده و این توافق باید حفظ شود. وی تصریح کرد که هیچ جایگزینی برای برجام وجود ندارد و از ایران نیز می‌خواهیم که به تعهدات برجامی خود به صورت کامل پایبند باشد. وی با اعلام اینکه ده کشور اتحادیه اروپا از سهامداران اینستکس هستند افزود: فعالیت‌های ایران فراتر از برجام(ذخیره بیشتر از ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده و همچنین افزایش درصد غنی‌سازی) مسئله قابل توجهی به عنوان نقض برجام به حساب نمی‌آید و مقام‌های اروپایی در شرایط فعلی تمایلی به فعال‌سازی مکانیزم ماشه ندارند.
اظهارات موگرینی موجب موضع گیری سریع بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی شد که با لحنی خشمگینانه گفت: به نظر می‌رسد در اروپا کسانی هستند که تا وقتی موشک‌های اتمی ایران در خاک اروپا ننشیند، بیدار نمی‌شوند. اما آن وقت دیگر خیلی دیر است.
با اجرای گام دوم برجامی ایران که به طور رسمی در 16 تیرماه اعلام شد باید دید که اتحادیه اروپا تا چه حدی می تواند به طور مستقل از آمریکا در جهت برداشتن گام های عملی و موثر تلاش کند. سفر اخیر نماینده دیپلماتیک رئیس جمهور فرانسه به تهران و تکاپوی اروپایی ها نشان می دهد که حفظ برجام برای آنها از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که این کشورها معتقدند جایگزینی برای این توافق وجود ندارد. با این حال محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان که به تازگی گفته است که ابراز علاقه اروپا برای حفظ برجام کافی نیست و آنها باید برای حفظ این توافق بین المللی سرمایه گذاری کند که هنوز شاهد نبوده ایم.
دو راه حل برای ایران و اروپا
یک کارشناس مسائل روابط بین الملل معتقد است: با توجه به تبعات خطرناک فروپاشی برجام، اروپا به دنبال ابتکاراتی است تا مانع این فروپاشی شود. این ابتکارات دو بخش دارد یکی اقتصادی و دیگری سیاسی. بخش اقتصادی آن در چارچوب کانال مالی اینستکس دنبال می‌شود. در این حوزه اتفاق تازه‌ای که دیروز در نشست بروکسل افتاد، سخن از وارد کردن نفت به این کانال است که از طرف خانم موگرینی بیان شد. اما هنوز در حد حرف است و مشخص نیست که این کار چطور صورت می‌گیرد. بعید است شرکت‌های اروپایی چنین ریسکی را بپذیرند و از ایران نفت بخرند؛ به همین خاطر دو راه متصور است، یکی این که روسیه نفت از ایران بخرد و پول آن را وارد اینستکس کند تا اعتبار مالی لازم برای تجارت با ایران فراهم شود. البته هنوز مشخص نیست که آیا روسیه با توجه به تحریم احتمالی آمریکا این ریسک را می‌پذیرد یا خیر؟
راه دوم این است که اروپا به ویژه ایمانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه بتواند دونالد ترامپ را به اعطای معافیت نفتی به چند کشور برای خرید نفت از ایران قانع کند.
در کنار آن، اروپا و مشخصا فرانسه می‌خواهد در قبال این اقدامات احتمالی، از یک سو، ایران تعهدات هسته‌ای خود را چون گذشته کاملا اجرا کند و یا حداقل از این سطح کاهش تعهدات فراتر نرود و از سوی دیگر، آمریکا از اعمال تحریم‌های بیشتر خودداری کند.
اما این اقدامات حکم مُسکّن را دارد و به نظر می‌رسد مساله مهم‌تر که مکرون به دنبال آن است، این که بتواند نخست تنش‌ها را کاهش داده و همپای آن ایران و آمریکا را پای میز مذاکره بکشاند. البته ظاهرا چون انجام مذاکرات مستقیم در شرایط کنونی دشوار است، احتمالا تلاش فرانسه این است که این مذاکرات در چارچوب ۱+۵ شروع شود. اخیرا هم رئیس جمهور با کاربرد این اصطلاح با وجود خروج آمریکا از برجام به نوعی این سیگنال را فرستاد که احتمالا ایران مشکلی با مذاکرات در قالب پنج به اضافه یک نداشته باشد.