هر کشوری در مسیر تولید، رشد اقتصادی و صنعتی شدن نیاز به تقویت صنعت فولاد دارد. افزایش تولید و به تبع آن مصرف فولاد گواه و یکی از نشانه‌های حرکت چرخ صنعت کشورهاست. از طرفی تولید فولاد از مرحله استخراج سنگ آهن از معدن تا تولید فولاد و مصرف آن، مشاغل متعددی ایجاد می‌کند و این خود موجب رونق اقتصادی است. اتومبیل‌ها با مصرف ورق، ساختمان‌ها با مصرف تیرآهن و میلگرد و ... از جمله کاربردهای فولاد در زندگی روزمره ما هستند. رونق صنایع کشتی‌سازی، خودروسازی، بسته‌بندی، سیستم حمل و نقل، صنایع مربوط به تولید و انتقال انرژی، ماشین‌آلات سخت، معدن، لوله و پروفیل ساختمانی در رشد و توسعه صنعتی و اقتصادی فولاد هر کشور بسیار تأثیرگذار است. با توجه به اهمیت فولاد در اقتصاد جوامع، مشخص است که قیمت آهن‌آلات و فولاد به صورت مستقیم در همه‌ی ابعاد اقتصادی کشورها تأثیرگذار خواهد بود. عوامل مختلفی در قیمت نهایی آهن و فولاد مؤثر است. در این مقاله به چگونگی تعیین قیمت آهن و محصولات فولادی می‌پردازیم و دلیل نوسانات محصولات فولادی را رفع ابهام می‌کنیم.
عرضه و تقاضای محصولات فولادی
عرضه و تقاضا یکی از اساسی‌ترین مفاهیم و از ارکان علم اقتصاد است. عرضه و تقاضای شمش فولادی مانند هر کالای دیگری، در سطح ملی اصلی پایه برای تعیین قیمت آهن و مقاطع فولادی در بازار محسوب می‌شود. قیمت روز آهن و فولاد به عنوان یک کالای مهم، تحت تاثیر عواملی مانند زنجیره تامین مواد اولیه، تولید در کارخانه‌ها و همچنین تامین کالا در کارخانه قرار می‌گیرد و می‌تواند تاثیر زیادی بر بازار داشته باشد.
تقاضا به مقدار محصول یا خدماتی اطلاق می‌شود که برای خریداران مطلوب باشد. در واقع میزان تقاضا، آن مقدار از محصول است که مردم مایل به خریدن آن با قیمتی مشخص هستند. میزان تقاضا برای هر محصول به عواملی مانند کیفیت و هزینه آن محصول بستگی دارد. تعداد محصولات جایگزین در دسترس، میزان تبلیغات و تغییرات در قیمت محصولات مکمل نیز همگی از عواملی هستند که روی میزان تقاضا تاثیرگذار خواهند بود. در مقابل تقاضا، عرضه وجود دارد. عرضه به مقدار محصولی گفته می‌شود که تولیدکننده مایل به تامین آن با قیمت مشخص است. در واقع عرضه نشان‌دهنده مقدار آورده بازار است. رابطه میان قیمت و مقدار تقاضا نشان‌دهنده این حقیقت است که قیمت هر چیزی بازتابی از عرضه و تقاضای آن است. در واقع در صورت برابر بودن دیگر عوامل، هرچه قیمت یک کالا افزایش یابد، متقاضی آن کالا کاهش پیدا می‌کند. با افزایش قیمت کالا، مقدار کالایی که خریداران با قیمتی بالاتر می‌خرند کمتر است. زیرا با افزایش قیمت یک کالا، هزینه فرصت (که عبارت است از هزینه‌های ناشی از رد بهترین گزینه جایگزین در هنگام اخذ یک تصمیم) خرید آن کالا نیز بالا می‌رود. در نتیجه به طور طبیعی مردم از خرید آن محصول چشم‌پوشی خواهند کرد. از طرفی هر چه قیمت کالا افزایش یابد، میزان عرضه بیشتر می‌شود. تولیدکنندگان در قیمت‌های بالاتر، عرضه را بیشتر می‌کنند. زیرا فروش تعداد زیاد محصول در قیمتی بالاتر، درآمد آن‌ها را بیشتر خواهد کرد.
میزان عرضه توسط فاکتورهای بسیار زیادی تعیین می‌شود. عواملی مانند ظرفیت تولید، هزینه‌های تولید مانند حقوق نیروی کار، مواد اولیه و تعداد رقبا، به صورت مستقیم بر میزان تولید و عرضه محصولات تاثیرگذار هستند. عوامل فرعی مانند در دسترس بودن مواد اولیه برای تولید آهن و فولاد، آب و هوا و قابل اتکا بودن زنجیره عرضه نیز می‌تواند روی میزان عرضه محصولات فولادی تاثیرگذار باشد. در واقع به طور کلی هر چه قیمت بالاتر باشد، میزان تقاضا کاهش یافته و بر عکس هرچه قیمت کالا پایین‌تر باشد، میزان تقاضا بیشتر خواهد بود. اما وقتی عرضه و تقاضا برابر باشند، تخصیص کالا در کارآمدترین حالت خود قرار می‌گیرد. زیرا مقدار کالای عرضه شده دقیقا برابر با مقدار کالای مورد تقاضا است. در این صورت در یک قیمت مشخص، عرضه‌کنندگان همه کالاهای تولیدشده را به فروش می‌رساند و مصرف‌کنندگان همه کالاهای مورد تقاضای خود را به دست می‌آورند. البته این نقطه تعادل تنها در تئوری قابل حصول است و بنابراین در دنیای واقعی قیمت محصولات فولادی بسته به نوسانات عرضه و تقاضا دائما در حال تغییر هستند. این مفاهیم و قوانین پایه‌ای اقتصاد برای هر خدمت یا کالایی از جمله محصولات فولادی صادق است. بنابراین می‌بینیم برای تعیین قیمت محصولات فولادی در بازار، می‌بایست به عرضه و تقاضای محصولات فولادی به عنوان عاملی مهم و تعیین‌کننده نگریست.
قیمت میلگرد و دیگر آهن‌آلات در بورس کالا
شرکت بورس کالای ایران به عنوان یک شرکت جدید و کاملا مستقل از سازمان‌های کارگزاران بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی، از اوایل مهرماه سال ۱۳۸۶ فعالیت خود را آغاز کرده است. بازار کالاهای پایه در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعتی و پتروشیمی همواره با مشکلات و محدودیت‌های ساختاری متعددی روبه‌رو بوده است. بخش عمده‌ای از این مشکلات به دلیل عدم استفاده از ابزارهای نوین اقتصادی و عدم وجود بازارهای کارا و شفاف بوده است. در سال‌های اخیر برای عرضه محصولات صنعتی، پتروشیمی و کشاورزی در بورس کالا تلاش‌های زیادی شده است. هدف از ایجاد بورس کالا، فراهم آوردن بازاری شفاف، کارا و عمیق برای معامله بوده است. یکی از مهم‌ترین صنایعی که در بورس کالا عرضه قابل توجهی دارد، صنعت آهن و فولاد است. نکته مهم و قابل توجه درباره بورس کالا، امکان رصد درآمد محصولات شرکت‌های بورسی است. این ویژگی منحصر به فرد، امکان آینده سهم‌های فلزات اساسی را فراهم کرده است. برای مثال در بورس کالا می‌توان نرخ‌های فروش فولاد مبارکه را پیش از انتشار گزارش‌های ماهانه و صورت‌های سه ماهه تخمین زد و بر اساس آن در مورد خرید یا فروش یک سهم خاص تصمیم‌گیری کرد. برای پیش‌بینی روند قیمتی سهم‌های فلزات اساسی باید به تولیدات آن‌ها توجه کرد. برای مثال باید دید تولید فولاد مبارکه شامل چه محصولاتی است و وابسته به کدام نهاده‌ها است و این نهاده‌های مصرفی برای تولید محصولات، توسط خود شرکت تامین می‌شود یا از دیگر شرکت‌ها خریداری می‌شود.
از دیگر نکات مورد توجه در این باره صادراتی بودن و انحصاری بودن یا نبودن محصولات تولیدی هر شرکت است. قیمت میلگرد و آهن‌آلات در بورس کالا توسط عرضه و تقاضای آهن در آن و در چارچوب خاص و تحت نظارت وزارت صمت انجام می‌شود. شرکت‌های فولاد مبارکه اصفهان، ذوب آهن اصفهان، مجتمع فولاد خراسان، صنایع آهن، فولاد آذربایجان و فولاد البرز ایرانیان از جمله مهم‌ترین شرکت‌های عرضه‌کننده بورس کالای ایران در حوزه آهن و فولاد هستند. عرضه بورس کالا فولاد و آهن شامل عرضه تمامی مقاطع فولادی شامل تیرآهن، میلگرد، نبشی، ناودانی و شمش است. مهم‌ترین مزیتی که معاملات در بورس کالا نسبت به خرید و فروش آزاد دارد، قابلیت پیگیری و نظارت بر آن در چارچوب قانون است.
تعیین قیمت آهن‌آلات توسط دولت
همان‌طور که مطلع هستیم، شیوه‌نامه جدیدی از سوی معاونت اقتصادی رئیس جمهوری برای کنترل بازار فولاد ابلاغ شده است. بنا بر بررسی‌های انجام شده توسط کارشناسان، تعیین قیمت آهن‌آلات بر طبق نرخ مواد اولیه، هزینه‌های انرژی، دستمزد و در مجموع واقعیت موجود در بازار و مطابق با قیمت آهن‌آلات (ahanonline.com) در بازار جهانی، صحیح‌تر از تعیین قیمت دستوری و یا طبق قوانین حاکم بر تولیدکنندگان و بازار خواهد بود. کنترل وضعیت قیمت توسط نیرویی خارج از بازار، سبب غیرواقعی بودن قیمت‌ها خواهد شد. تحلیل‌گران بازار معتقد هستند که دخالت دولت در قیمت‌گذاری منجر به اختلال در روال رومزه عرضه و تقاضا خواهد شد. بنا بر نظرات کارشناسان صنعت فولاد، این اقدام تبعات بسیاری برای این صنعت خواهد داشت. زیرا با اجرای آن شاهد افزایش قیمت سنگ آهن، گندله و کنسانتره و فروش آن‌ها به قیمت جهانی به فولادسازان خواهیم بود. اما در مقابل فولادسازان مجبورند محصولات خود را با ۸۰ درصد قیمت جهانی به فروش برسانند. در نتیجه این اقدام منجر به ضرر ۲۰ درصدی به فولادسازان خواهد شد. با توجه به کسری عرضه کنسانتره، گندله و آهن اسفنجی در بازار داخلی و اختلاف قیمت تا ۷۰ درصدی قیمت سنگ آهن داخلی و صادراتی، رشد قیمتی بالایی برای سنگ آهن داخلی پیش‌بینی شده است. بنا بر بررسی‌های صورت گرفته توسط تحلیل‌گران، عدم وجود برنامه مشخص برای تولیدات حاصل از انواع ورق فولادی در کشور و از طرف دیگر، عدم نظارت بر اجرای این شیوه‌نامه تنها باعث افزایش رانت در بازار خواهد شد. یکی از پیامدهای مهم این اقدام متوجه شرکت‌های بزرگ بورسی است که شامل شرکت‌های فولادساز هستند. سود و زیان این شرکت‌ها روی شاخص بورس اثرگذار خواهد بود. شرکت‌هایی مانند فولاد مبارکه، فولاد خوزستان، فولاد خراسان، ذوب آهن اصفهان و فولاد ارفع شاهد رشد هزینه‌ها و افت سودآوری خواهند بود و در مقابل شرکت‌های معدنی همچون چادرملو، گلگهر، گهرزمین، میدکو و... شاهد رشد سودآوری قابل توجه خواهند شد. همین عامل سبب می‌شود که سهم سهامداران خرد در بورس کالا تضعیف شده و با افزایش قیمت تمام شده محصولات فولادی برای فولادسازان و ارائه آن به مصرف‌کننده با قیمتی متفاوت، شرایط برای هر دو طرف خریدار نهایی و تولیدکننده سخت شود. همان‌طور که می‌دانید بخش عمده‌ای از سهام این شرکت‌ها سهام عدالت بوده و سهامداران خرد بسیاری دارند. در صورتی که سود این شرکت‌ها دچار نوسان شوند و کاهش شود، عمده ضرر و زیان برای این بخش، متوجه بخش آسیب‌پذیر جامعه خواهد شد.
قیمت‌های جهانی سنگ آهن و فلزات اساسی
قیمت‌گذاری محصولات فلزی در تمام کشورها متاثر از قیمت‌های جهانی است و این امری مرسوم و پذیرفته شده است. عرضه و تقاضای جهانی، موجودی‌های انبار و قیمت انرژی از مهم‌ترین عوامل موثر بر قیمت فلزات هستند. نوسانات قیمت در بازارهای جهانی تاثیر بسیاری بر صنعت و بازارهای بین‌المللی دیگر خواهد داشت. بنابراین قیمت‌های جهانی از مهم‌ترین عوامل برای پیش‌بینی قیمت آهن است.
https://ahanonline.com/185394/پیش-بینی-قیمت-آهن-سال-99/
افزایش یا کاهش قیمت جهانی فلزات اساسی مستقیما آثار مثبت یا منفی بر عملکرد شرکت‌های فعال در صنعت فلزات و صنایع مرتبط با آن خواهد گذاشت. تعیین قیمت فولاد در کشور گرچه تابعی از قیمت‌گذاری کشورهای CIS بوده اما چون تولیدکنندگان فولاد عمدتا شرکت‌های دولتی هستند، تاثیر عوامل داخلی مانند سیاست‌گذاری‌های دولت در این زمینه بیشتر است. برای مثال، در بورس کالا قیمت تیرآهن به حدود ۱۰۸۰۰ تومان رسیده است، انتظار داریم با افزایش قیمت‌های جهانی و در پی آن قیمت‌های پایه، قیمت معاملات بورس نیز افزایشی باشد و به نوعی روند نزولی بازار را متوقف کند. اگرچه در بازار فولاد به جای تعیین قیمت مواد اولیه، قیمت محصول میانی تعیین و سپس قیمت سایر محصولات زنجیره آن مشخص می‌شود. در صنعت فولاد قیمت محصولات پایین‌دستی و بالادستی تابعی از قیمت شمش فولاد خوزستان است. به همین دلایل، عدم توازن در زنجیره تولید فولاد، عموما موجب قیمت‌گذاری‌های دردسرساز شده است.
بازار آزاد؛ برای دیگران خوب، برای ما بد؟
در سال‌های اخیر میان اقتصاددانان اختلاف نظر شدیدی میان دو راهکار بازار آزاد و بازار دستوری به وجود آمده است. بازار آزاد یا Free Market به بازاری گفته می‌شود که رقابت در آن تعیین‌کننده است. در این مدل اقتصادی هیچ‌گونه مداخله‌ای از سوی دولت و منبع دیگری وجود ندارد. عملکرد بازار آزاد رقابتی در جهت تامین منافع عمومی است. زیرا در چنین بازاری موفقیت هر بازیگر اقتصادی در این است که بیشتر از رقبای خود، رضایت مصرف‌کنندگان را برآورده سازد. البته این گزاره ساده و روشن اغلب به درستی درک نمی‌شود. زیرا تصور عامه مردم که آشنایی کاملی با علم اقتصاد ندارند اغلب این است که در هر داد و ستدی، سود زیاد برای یک طرف معامله برابر با زیان طرف دیگر است. چنین دیدگاهی باعث می‌شود که اقلیت ثروتمندان جامعه به چشم استثمارگرانی دیده شوند که موقعیت ممتاز خود را به قیمت فقیر کردن اکثریت به دست آورده‌اند. متاسفانه کسب ثروت از راه‌های نادرست و به زیان دیگران توسط عده‌ای در جامعه سبب این بدبینی نسبت به هرگونه انباشت ثروت شده است. اما بازار آزاد رقابتی و واقعی اجازه کسب ثروت به زیان دیگران را نمی‌دهد. بلکه این در بازارهای سرکوب شده و دولت‌زاده است که عده‌ای خاص امکان ثروت‌اندوزی به زیان عامه مردم را پیدا می‌کنند. با نگاهی گذرا به اقتصاد ایران متوجه می‌شویم که ردپای مداخله دولت در اکثریت قریب به اتفاق بازارها، وجود دارد. با توجه به دیدگاه‌های تحلیل‌گران مسائل اقتصادی می‌دانیم که قیمت‌های واقعی در اقتصاد فرمان‌پذیر نیست. عده‌ای از کارشناسان مسائل اقتصادی بر این باور هستند که بهترین سیاست در شرایط فعلی سیاست شناور است. به این معنا که عددی مشخص شود و در صورت نوسانات از آن عدد، دولت اجازه دخالت داشته باشد. به هر حال اقتصاد دولتی به هیچ وجه راهکار حل مشکلات کشور نیست. چنین راه‌کاری شاید در کوتاه‌مدت نتیجه‌بخش باشد اما در طولانی مدت منجر به حل هیچ مشکلی نخواهد شد.
جمع‌بندی
در این مقاله سعی کردیم مسائل پیچیده در حوزه تعیین قیمت محصولات فولادی در بازار کشورمان ایران را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم. اکنون مشخص است که قیمت آهن‌آلات از عوامل متنوع و مهمی نظیر قیمت‌های بازارهای جهانی، سیاست گذاری‌های داخلی و عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. نظر شما درباره گستره تاثیر این عوامل چیست؟ به نظر شما چه عوامل دیگری می‌تواند در این تعیین قیمت نقش داشته باشد؟ نظرات و تجربیات خود را در قسمت کامنت با ما در میان بگذارید.