اسهال تخلیه فراوان و نامنظم مدفوع است که باعث از دست‌رفتن آب و الکترولیت‌های بدن می‌شود. اسهال ممکن است به صورت حاد یا مزمن باشد و علل آن شامل عفونت‌های ویروسی، باکتریایی، پارازیت‌ها، عوامل شیمیایی، داروها، غذاهای فاسد شده، حساسیت به غذا و استرس هستند. همچنین برخی بیماری‌های مزمن مانند سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) و بولینگ (Crohn's disease) نیز ممکن است باعث اسهال شوند. این بیماری یکی از مشکلات شایع در بسیاری از افراد است که معمولا در عرض یک هفته یا کمتر برطرف می‌شود. درمان اسهال بستگی به علت آن دارد، اما در هر صورت تغذیه مناسب و مصرف غذاهای خاص می‌تواند به شما کمک کند تا سرعت بهبود خود را بالا ببرید.
علاوه بر مدفوع شل یا رقیق، اسهال با سایر علائم گوارشی همراه است که عبارتند از:
- گرفتگی عضلات
- نفخ شکم و درد
- احساس فشار در روده‌ها
- نیاز فوری به اجابت مزاج
- حالت تهوع
- استفراغ
- تب
رژیم غذایی افراد در زمانی که درگیر اسهال هستند، بسیار مهم است. برخی از غذاها ممکن است به تسکین علائم این بیماری کمک کنند، در حالی که برخی از مواد غذایی می‌توانند شدت بیماری را افزایش دهند.
رژیم غذایی مناسب برای درمان اسهال
افراد مبتلا به اسهال باید غذاهای ملایم و سبک بخورند. غذاهای تند یا پرادویه می‌توانند روده‌ها را تحریک کنند. پزشکان در این حالت اغلب رژیم BRAT را توصیه می‌کنند که شامل موز، برنج سفید ساده، سیب، نان تست می‌شود. به سیب‌زمینی آب‌پز، کراکرهای بی‌مزه، غلات داغ مانند بلغور جو دوسر، خامه گندم یا فرنی برنج می‌توان به عنوان سایر مواد غذایی مناسب اشاره کرد.
این مواد غذایی به درمان اسهال کمک می‌کنند؛ مخصوصا اگر در روز اول ابتلا به این بیماری مصرف شوند. دریافت چندین وعده غذایی کوچک در طول روز به جای چند وعده بزرگ می‌تواند به جلوگیری از فعالیت بیش از حد دستگاه گوارش کمک کند.
پروبیوتیک‌ها
غذاهای پروبیوتیک مانند ماست و کفیر ممکن است در برخی موارد مفید باشند. پروبیوتیک ها با بهبود تعادل باکتریهای خوب و بد در روده به هضم غذا کمک می‌کنند. با این حال، محصولات لبنی می‌توانند دستگاه گوارش را تحریک کنند. زیرا هضم آنها دشوار است. به همین دلیل، ممکن است فرد بخواهد منابع غیرلبنی پروبیوتیک‌ها مانند شیر سویا، میوه‌ها و سبزیجات تخمیر شده را امتحان کند.
نوشیدنی‌ها
مایعات نیز برای بازیابی شرایط عادی بدن حیاتی هستند. افراد مبتلا به اسهال نیاز به نوشیدن مقدار زیادی آب در طول روز دارند و باید بعد از هر بار اجابت مزاج، یک فنجان آب اضافی بنوشند. نوشیدن آب زیاد به جلوگیری از کم‌آبی بدن و دفع سموم از بدن کمک می‌کند.
بدن علاوه بر آب، مواد معدنی و الکترولیت‌ها را از طریق اسهال از دست می‌دهد. افراد باید سعی کنند مایعات حاوی مواد معدنی و الکترولیت بنوشند تا این مواد از دست‌رفته را جبران کنند. منابع الکترولیت‌ها و مواد معدنی عبارتند از:
- سوپ یا آبگوشت
- آب نارگیل
- آب الکترولیت
- نوشیدنی‌های طبیعی
مواد غذایی مضر برای اسهال
بسیاری از مواد غذایی می‌توانند سیستم گوارشی را تحریک کرده و اسهال را بدتر کنند. غذاهای ادویه‌دار،غذاهای شیرین و شیرین‌کننده‌های مصنوعی و غذاهایی با فیبر بالا در این گروه قرار می‌گیرند. از دیگر غذاهای مضر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
غذاهای ادویه‌دار
مواد غذایی تند می‌توانند به عنوان محرک در سیستم گوارش عمل کنند. افرادی که مبتلا به اسهال هستند باید از غذاهای ملایم استفاده کنند، زیرا کمترین خطر را برای تحریک سیستم گوارشی دارند.
غذاهای سرخ‌شده
در دوران نقاهت اسهال، مصرف غذاهای پرچرب یا روغنی توصیه نمی‌شود. هضم چربی‌ها و روغن‌های افزوده‌شده برای دستگاه گوارش حساس دشوار است و احتمالاً علائم را بدتر می‌کند.
فرد می‌تواند سبزیجات آب‌پز، بخارپز و پروتئین‌های بدون چربی جایگزین این موارد کند.
غذاهای شیرین و شیرین‌کننده‌های مصنوعی
زمانی که مواد قندی وارد روده بزرگ می‌شوند ممکن است تعادل باکتریهای حساس موجود در آنجا را مختل کنند و اسهال را بدتر کنند. آب‌میوه‌ها، میوه‌های پر‌قند و همچنین آب نبات و شیرینی‌ها از منابع اصلی این قندها هستند.
افراد مبتلا به اسهال نیز باید از شیرین‌کننده‌های مصنوعی نیز خودداری کنند که برخی از آنها می‌توانند اثر ملین داشته باشند.
غذاهایی با فیبر بالا
فیبر به فعال نگه‌داشتن سیستم گوارشی کمک می‌کند. در حالت عادی، یکی مواردی است که بدن به آن نیاز دارد، فیبر است. اما زمانی که بدن در تلاش است پس از اسهال بهبود یابد، فیبر ممکن است علائم را بدتر کند.
غلات کامل مانند گندم، برنج و جو، نان، آجیل و دانه‌های روغنی از جمله مواد حاوی فیبر نامحلول هستند.
از طرف دیگ، فیبر‌های محلول مانند پکتین که در میوه‌هایی مثل سیب و موز یافت می‌شوند، می‌توانند به بهبودی فرد کمک کنند. با این حال، فرد همچنان باید سعی کند مصرف این‌گونه مواد را حداقل در اولین روز بروز علائم محدود کند.
سایر غذاهایی که نباید مصرف کرد
سایر غذاهایی که می‌توانند روده‌ها را در هنگام اسهال تحریک کنند، عبارتند از :
- بیشتر غذاهای فرآوری‌شده و بسته‌بندی‌شده
- حبوبات: نخود، لوبیا، نخود و عدس
- غذاهایی که در روده‌ها گاز تولید می‌کنند، مانند کلم، کلم بروکلی و گل کلم
- گوشت‌های چرب، از جمله ساردین، گوشت خوک و گوساله
- محصولات لبنی
- آجیل
- سبزیجات خام
نوشیدنی‌های غیرمجاز
نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند قهوه، چای و نوشابه ممکن است سیستم گوارشی را بیش از حد تحریک کرده و علائم را بدتر کنند.
نوشیدنی گازدار نیز می‌توانند باعث تحریک یا ایجاد علائم دیگری مانند نفخ و گرفتگی عضلات شوند. شایان ذکر است که افراد هنگام مواجهه با اسهال باید از مصرف الکل خودداری کنند.
اگرچه بسیاری از نوشیدنی‌های ورزشی حاوی الکترولیت‌هایی هستند که ممکن است به کم‌آبی بدن کمک کنند، اغلب دارای قند یا شیرین‌کننده‌های مصنوعی هستند. آب نارگیل و آب غنی‌شده با الکترولیت جایگزین‌های بهتری هستند.
مراقبت در منزل
افراد مبتلا به اسهال نیز باید اطمینان حاصل کنند که استراحت کافی دارند، زیرا تحت فشار قراردادن بدن در حین مقابله با اسهال ممکن است روند بهبودی را طولانی‌تر کند.
به عنوان بخشی از مراقبت خانگی، آنها باید فعالیت بدنی خود را محدود کنند، زیرا ورزش شدید ممکن است خطر کم‌آبی بدن را افزایش دهد.
هیدراتاسیون برای مدیریت اسهال نیز حیاتی است، بنابراین افراد باید در طول روز مقدار زیادی آب بنوشند.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرید؟
در موارد جدی‌تر اسهال، که می‌تواند شامل تب نیز باشد، ممکن است خون یا مخاط در مدفوع ظاهر شود. اسهال حتی می‌تواند خطرناک باشد؛ به ویژه در مواردی که باعث تخلیه زیاد مایعات از بدن شود. این ممکن است منجر به دچاری به علائم خطرناک مانند خشکی دهان، تب، سرگیجه، تشنج و حتی فلج شود. همچنین، اسهال شدید ممکن است باعث نارسایی کلیه و نارسایی قلب شود. بنابراین، در صورت بروز اسهال شدید و پایدار، بهتر است به پزشک مراجعه کرده و در صورت لزوم درمان مناسب را دریافت کنید.
اسهال درمان‌نشده نیز می‌تواند منجر به عوارض جدی از جمله کم‌آبی بدن شود. فرد مبتلا به اسهال شدید ممکن است نیاز به بستری‌شدن در بیمارستان و تزریق الکترولیت‌های داخل وریدی داشته باشد.
والدین یا مراقبان باید کودکان مبتلا به اسهال را به دقت تحت نظر داشته باشند. اگر علائم در عرض ۲۴ ساعت از بین نرفت، باید با پزشک تماس گرفته شود. اگر کودک علائمی از کم‌آبی مثل خشکی دهان، کاهش وزن و گریه بدون اشک را نشان داد، باید فوراً به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید.