بررسی‌ها نشان می‌دهد که در ایران به ازای هر نفر روزانه حدود ۰.۹۵ لیتر بنزین و حدود ۰.۸۸ لیتر گازوئیل مصرف می‌شود؛ این گزاره به معنای این است که مصرف روزانه بنزین و گازوئیل در ایران به ازای هر نفر تقریباً ۲ برابر متوسط جهانی است که در ۳۰ سال گذشته ۲۶۵ درصد رشد کرده است.
نکته مهم در خصوص این موضوع که مورد غفلت اغلب متولیان دولتی قرار گرفته، علت بالا بودن مصرف سوخت است؛ علت نخست که باید به آن اشاره کرد پرمصرف بودن خودروهای تولید ایران است؛ متأسفانه اگرچه دولت‌های مختلف بر ایجاد تحول در صنعت خودروسازی و بهبود فرایند تولید تاکید کرده‌اند اما این وعده‌ها روی کاغذ ماند و با تشدید تحریم‌ها و دسترسی سخت‌تر به تکنولوژی روز دنیا، مشکلات در مصرف سوخت چالشی تر از قبل شد.
بررسی‌ها حاکی از آن است که خودروهای داخلی در هر ۱۰۰ کیلومتر ۱۰ تا ۱۲ لیتر بنزین مصرف می‌کنند که این عدد در دنیا ۴ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر است؛ بنابراین اگر گفته می‌شود که مصرف بنزین در کشورهای خارجی همچون ترکیه، آلمان و فرانسه رشد منفی داشته است، ناشی از این است که خودروهای خارجی مصرف بنزین پایینی دارند در حالی که مصرف بنزین خودروهای داخلی تقریباً ۳ برابر مصرف استاندارد جهانی است.
علت دوم بالا بودن مصرف بنزین که متأسفانه طی سال‌های اخیر به حاشیه رانده شده، اسقاط خودروهای فرسوده است؛ گزارش‌ها نشان می‌دهد که هر یک از خودروهای فرسوده نسبت به یک خودروی غیر فرسوده ۱۴.۳ درصد مصرف بنزین بیشتری دارد. بنابراین اسقاط هر خودروی فرسوده در شرایط فعلی سبب کاهش مصرف ۲۰۰۰ لیتر بنزین در سال می‌شود.
اسقاط ۹۸ هزار خودرو در ۴ ماه
کارشناسان یکی از عمده دلایل عقب ماندگی اسقاط فرسوده‌ها را نداشتن نقشه راهی دقیق عنوان می‌کردند؛ بر همین مبنا نیز آئین نامه اسقاط خودروهای فرسوده اوایل سال گذشته تدوین شد اما ابلاغ این آئین نامه بیش از یک سال به طول انجامید و در نهایت فروردین ماه امسال برای اجرا ابلاغ شد.
تأثیر ابلاغ این آئین نامه خود را در افزایش تعداد اسقاط خودروهای فرسوده به خوبی نشان داد؛ به گونه‌ای که از ابتدای امسال میزان اسقاط فرسوده‌ها طی ۴ ماهه امسال به ۹۸ هزار دستگاه خودرو رسیده است در حالی که در طول ۱۲ ماهه پارسال تنها ۷۲ هزار دستگاه خودرو اسقاط شده بود.
مهران سالاریه رئیس ستاد نوسازی ناوگان و اسقاط خودروهای فرسوده در این خصوص گفت: از ابتدای سال تا پایان تیر ماه ۹۸ هزار دستگاه خودرو اسقاط شده است که شامل ۸۹ درصد خودروی سواری ۸ درصد وانت و ۲ درصد شامل اتوبوس و کامیون و… بوده است.
وی افزود: در کل سال گذشته ۷۲ هزار دستگاه اسقاط شد که رشد خوبی در این زمینه شاهد هستیم. یکی از دلایل آن نیز آئین نامه اجرایی است که انگیزه کافی را ایجاد کرده است و مالکان خودروهای فرسوده انگیزه لازم برای اسقاط را دارند.
سالاریه گفت: طرح‌های ما به دو گروه تقسیم می‌شود که شامل بدون جایگزین (نقدی) و جایگزین است. طرح جایگزین ایستایی بیشتری دارد زیرا با شرایط خاصی جایگزینی انجام می‌شود.
وی اظهار کرد: دو گروه خودروهای پرتردد در کشور وجود دارند که یکی از آنها تاکسی‌ها هستند که نوسازی آنها به شدت در حال انجام است. دومین گروه، خودروهای دولتی است که امیدواریم با ایرادات آئین نامه‌ای مشکلات ما برای خودروهای دولتی کم شود.
تعداد خودروهای سواری در حال تردد در کشور ۲۱ میلیون دستگاه است که از این تعداد یک میلیون و ۳۰۰ هزار دستگاه که ۶ درصد این خودروها را تشکیل می‌دهد فرسوده است. البته اگر سن فرسودگی را ۱۵ سال در نظر بگیریم تعداد این خودروها به ۲.۵ میلیون دستگاه می‌رسد.
۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه موتورسیکلت در سطح کشور تردد می‌کند که از این تعداد ۹۰ درصد و به عبارتی ۱۱ میلیون و ۲۰۰ هزار دستگاه موتورسیکلت فرسوده است.
از یک میلیون و ۱۰۰ هزار دستگاه کامیون، کامیونت و کشنده نیز ۲۵۰ هزار دستگاه (۲۳ درصد) فرسوده است. تعداد اتوبوس‌های درون شهری در حال تردد در سطح کشور ۲۲ هزار دستگاه است که از این تعداد ۱۸ هزار دستگاه و به عبارتی ۸۲ درصد فرسوده است.
۱۳ هزار دستگاه از ۲۳ هزار دستگاه اتوبوس برون شهری در حال تردد در کشور، فرسوده است که این تعداد ۵۷ درصد کل اتوبوس‌های برون شهری را تشکیل می‌دهد. همچنین از ۴۰۰ هزار تاکسی در حال تردد در کشور ۱۹۰ هزار دستگاه فرسوده است که ۴۸ درصد این ناوگان را تشکیل می‌دهد. ۳۴ هزار خودرو دولتی در سطح کشور تردد می‌کند که ۳۲ درصد از این خودروها یعنی ۱۱ هزار خودرو دولتی، فرسوده است.
ارتباط مستقیم فرسوده‌ها با آلودگی هوا
بر این اساس مصرف بالای بنزین توسط خودروهای فرسوده نه تنها یکی از عوامل ایجاد ناترازی بنزین در کشور شده بلکه هوا را نیز به شدت آلوده کرده است به گونه‌ای که در طول سال به ویژه در نیمه دوم سال، اغلب روزها هوا آلوده است.
به عنوان نمونه اگر شهر تهران را در نظر بگیریم، در مجموع سالانه حدود ۷۰۱ هزار تن آلودگی در تهران منتشر می‌شود که حدود ۵۷۸ هزار تن از آن مربوط به «منابع متحرک آلاینده» است.
منابع متحرک بیش از ۶۰ درصد ذرات معلق و ۸۲ درصد گازهای آلاینده را تولید می‌کنند. به این ترتیب سهم منابع آلاینده متحرک خودروهای سواری ۱۴ درصد، تاکسی‌ها حدود ۲.۵ درصد، موتورسیکلت‌های کاربراتوری بنزینی ۱۰ درصد، وانت‌ها ۲ درصد، مینی‌بوس‌های گازوئیلی ۴ درصد، اتوبوس‌های شرکت واحد نزدیک به ۶ درصد، سرویس‌های ادارات و اتوبوس‌های سرویس ۷.۵ درصد وکامیون‌ها هم نزدیک به ۱۶ درصد و جمعاً حدود ۶۰ درصد آلودگی هوای شهر تهران ناشی از ذرات معلق منتشر شده از خودروهاست.
آلاینده‌های گازی همین خودروها هم ۸۲ درصد است که سهم خودروهای سواری نزدیک به ۳۸ درصد، تاکسی‌ها ۹.۵ درصد، موتورسیکلت ۲۱ درصد، وانت نزدیک به ۱۰ درصد، مینی‌بوس ۰.۸ درصد، اتوبوس ۰.۵ درصد، اتوبوس سرویس ۰.۴ درصد و کامیون‌ها ۳.۵ درصد برآورد می‌شود.
با توجه به مسائل مزبور اگر دولت به دنبال کاهش مصرف سوخت در کشور و البته کنترل آلودگی هوا است، اصلی‌ترین راهکار افزایش کیفیت تولید خودروهای بنزینی و از رده خارج کردن خودروهای فرسوده است.