پیشنهادات یک عضو کمیسیون کشاورزی برای خروج از بحران کم‌آبی

عبدالله حاتمیان در گفت‌وگویی در خصوص بحران آب، بیان کرد: اینکه ما با تغییرات اقلیمی مواجه شده‌ایم و بارندگی‌های ما کاهش یافته است و بارش‌ها از حالت نرم و طولانی مدت به رگبارهای کوتاه مدت تبدیل شده است و ۸۰ و ۹۰ درصد رگبارها هم به صورت سیل از دسترس ما خارج می‌شوند شکی نیست. علاوه بر این فلات ایران برجسته است و شیب آن به سمت کشورهای همسایه است و تقریبا آب‌های مرزی همه از مرز خارج می‌شوند و به سمت کشورهای همسایه می‌روند. در اینکه وزارت نیرو برنامه‌ای جامع و گسترده‌ برای مهار آب‌های زیرسطحی و سطحی نداشته است تردیدی وجود ندارد.

فلات ایران برجسته و شیب آن به سمت کشورهای همسایه است و تقریبا آب‌های مرزی همه از مرز خارج می‌شوند. در اینکه وزارت نیرو برنامه‌ای جامع و گسترده‌ برای مهار آب‌های زیرسطحی و سطحی نداشته است تردیدی وجود ندارد.وی در ادامه گفت: استقبال از آبیاری تحت فشار در حوزه جهاد کشاورزی نیز آنطور که باید و شاید اتفاق نیفتاده است و اگر در جاهایی هم آبیاری تحت فشار اجرا شود با گسترش سد عملا مصرف آب را بالا می‌برند. اگر دولت خودش مجری آبیاری تحت فشار شود اما باز هم مردم آن را خراب خواهند کرد. از نظر من مانع تمام این قضایا مسائل فرهنگی، اجتماعی و  فرهنگ بهره‌برداران است. اگر خواسته‌های مردم خواسته‌های علمی، منطقی و دوراندیشانه باشد قطعا دولت خودش را در مسیر خواسته‌های مردم قرار خواهد داد. اکنون دورریز آب در عرصه کشاورزی بسیار زیاد است و مصارف خانگی نیز بیش از حد معمول از آب استفاده می‌کنند و از نظر من مسائل فرهنگی در اولویت اول قرار دارد و سپس مسائل اعتباری اهمیت پیدا می‌کند.

حاتمیان در خصوص اقداماتی که دولت می‌تواند در زمینه مدیریت آب انجام دهد، بیان کرد: دولت می‌تواند مانند کمربند ایمنی که اکنون در میان مردم جا افتاده و خیلی از افراد زمانی که در ماشین می‌نشینند آن را می‌بندند، می‌توانست در زمینه آب نیز از سطح خانواده‌ها شروع کند. من پیشنهاداتی را در این زمینه مطرح می‌کنم، اول اینکه در مصارف خانگی ما می‌توانیم یک سطحی را برای مصرف معمول در نظر بگیریم و از آن سمت بیشتر اهرم‌های تنبیهی لحاظ کنیم مثلا بگوییم مصرف روزانه یک نفر ۱۸۰ لیتر است. اگر به ۲۰۰ لیتر رسید دو درصد به قیمت اضافه می‌شود و به صورت پلکانی قیمت را باید متناسب با افزایش مصرف بیش از حد معمول تعریف کنیم.

وی افزود: در مصارف داخل شهری نیز الگوی فضای سبزی که داریم متناسب با مناطق خشک نیست. مثلا در شهر سمنان حدود چند هزار متر چمن می‌کارند، چمنی که هر روز نیاز به آبیاری دارد. آیا با وجود تعداد زیادی مهندس فضای سبز نمی‌توانیم درخت‌ها را به صورت خاصی بکاریم که مدار آب را از دو روز به شش روز برسانیم؟ در کل می‌توان گفت ما یک خرد جمعی پشت الگوی مصرف فضای سبزمان وجود ندارد. در مشهد چندده هکتار چمن داریم در حالیکه می‌توان به جای چمن از گل‌های کویری و کم آب استفاده کرد.

اگر دولت خودش مجری آبیاری تحت فشار شود اما باز هم مردم آن را خراب خواهند کرد. از نظر من مانع تمام این قضایا مسائل فرهنگی، اجتماعی و  فرهنگ بهره‌برداران است. اکنون دورریز آب در عرصه کشاورزی بسیار زیاد است و مصارف خانگی نیز بیش از حد معمول از آب استفاده می‌کنند. مسائل فرهنگی در اولویت اول قرار دارد و سپس مسائل اعتباری اهمیت پیدا می‌کند.

نماینده مردم درگز در مجلس بیان کرد: در نهایت با اینگونه مصارف با کمبود آب مواجه می‌شویم و اقدام به انتقال ظالمانه بین حوزه‌ای برای رفع کمبود آب می‌کنیم. این انتقال ظالمانه بین حوزه‌ای دارای چند ظلم مستتر است، یک ظلم به طبیعت و محیط زیست، دوم ظلم به اعتبارات ملی و سوم ظلم به مردم بومی ساکن در منطقه. مثلا در مشهد صحبت انتقال آب از درگز به مشهد یا از جاهای دیگر به مشهد است که باید چند هزار میلیارد تومان در بلندمدت هزینه شود که آن هم معلوم نیست در نهایت آیا آب بیاید یا نیاید مانند سد دوستی که بر روی مقدار زیادی آب حساب کرده بودند ولی اکنون محقق نمی‌شود و می‌گویند سدی در افغانستان جلوی آب را گرفته است. یکی از موضوعاتی که خیلی مهم است تعصبات و باورمندی مدیران به مشکل آب است و ما نیازمند یک ذهن پویا برای یافتن راه‌های جایگزین هستیم. انحصارا گم کردن خود در حیطه اعداد توهمی جز فاجعه و بدبختی برای ما چیزی نداشته است.

حاتمیان در پاسخ به این سوال که موضوع کم آبی چه میزان در اولویت دولت قرار داشته است؟ بیان کرد: از لحاظ کلامی در اولویت اول بوده است ولی به لحاظ عملی در اولویت آخر. کدام عملیات آبخیزداری را تاکنون انجام داده‌ایم که بگوییم باعث شده طبیعت ما سرسبزتر شود.

وی در خصوص ضرورت جمع‌آوری آب‌های سطحی، بیان کرد: ذخیره‌سازی آب‌های داخلی از نظر من در اولویت دوم است چون از یک حوزه خارج شده و وارد یک شهر و حوزه دیگر می‌شود و یا به داخل زمین نفوذ می‌کند ولی آب‌های سطحی به سمت دریاها جاری می‌شوند. از همان چابهار که سیل عظیمی از کشور خارج می‌شود تا خراسان آب‌های سطحی فراوانی از کشور خارج می‌شود. هر چه مناطق کویرتری باشند باران‌ها بیشتر به شکل رگبار هستند. من معتقدم که گام اول ما باید ذخیره‌سازی آب‌هایی باشد که از مرزها خارج می‌شوند. اگر ما امروز خودمان آب‌ها را در مرزها حفظ نکنیم و اقدامات زیست محیطی لازم را انجام ندهیم فردا با بحران اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مواجه خواهیم شد که مسائلی را به دنبال دارد و این امر تا سه سال آینده اتفاق خواهد افتاد.

در مصارف داخل شهری نیز الگوی فضای سبزی که داریم متناسب با مناطق خشک نیست. مثلا در شهر سمنان حدود چند هزار متر چمن می‌کارند، چمنی که هر روز نیاز به آبیاری دارد.حاتمیان در پاسخ به این سوال که ما در زمینه مدیریت آب‌ها چه میزان از سایر کشورها عقب هستیم، بیان کرد: از نظر من حداقل به اندازه ۵۰ سال از کشورهای دیگر عقب هستیم. سایر کشورها برای قطره قطره آب‌هایشان برنامه دارند. مثلا می‌شنویم در ژاپن آبی که از پشت بام‌هایشان جاری می‌شود در تانکرهایی برای مصارف آبیاری فضای سبز داخل خانه‌شان ذخیره می‌شود.

وی ادامه داد: در خیلی از جاها آب‌های سطحی را به داخل زمین تزریق می‌کنند یا از طریق کانال به منابع ذخیره‌ای منتقل می‌کنند. من جاهایی را دیده‌ام که ۲۵۰۰ میلی‌ لیتر متوسط بارندگی داشته‌اند یعنی چیزی حدود ۱۵۰ برابر نهبدان و استان خراسان جنوبی ما، اما اینها یک قطره از آب‌شان را نیز هدر نمی‌دهند ولی در ایران انگار آب صاحبی ندارد.

حاتمیان بیان کرد: ما باید اقدامات پایه و اساسی را انجام دهیم و سپس در گام دوم به استفاده از طرح‌های مینیاتوری و نوین روی آوریم.

وی در خصوص اقدامات مجلس در این زمینه بیان کرد: مجلس چشمش به لوایح دولت است. دولت هر چه به مجلس بیاورد مجلس تایید و تصویب می‌کند. در خیلی از موارد هم اگر موردی لازم باشد به آن اضافه می‌کند ولی می‌توان گفت مهم‌ترین دستاورد مجلس این است که سعی کنیم در لوایحی که دولت می‌آورد مواردی را که ذکر کرده‌ام اعمال کنیم و مجلس همراهی کامل با جهاد کشاورزی و وزارت نیرو در این زمینه دارد.

یکی از موضوعاتی که خیلی مهم است تعصبات و باورمندی مدیران به مشکل آب است و ما نیازمند یک ذهن پویا برای یافتن راه‌های جایگزین هستیم.این عضو کمیسیون کشاورزی در پاسخ به این سوال که چرا به جای طرح انتقال آب دریای خزر برای انتقال آب از خلیج‌فارس اقدام نمی‌کنیم؟ بیان کرد: طرح انتقال آب از دریای خزر از لحاظ عقلی و منطقی منتفی است. در خصوص دریای جنوب نیز معتقدم در گام اول هرز آب‌هایی را که از مرزهایمان خارج می‌شود مهار کنیم و در گام بعدی به انتقالات عظیم که هزینه‌های سرسام‌آوری دارد فکر کنیم. ساده‌ترین کار مهار رودخانه‌های مرزی و هرز رفت آب‌های سطحی و زیرزمینی است. اگر نقشه جغرافیایی کشور ترکمنستان را نگاه کنیم یک خط سبز در مرز ایران وجود دارد و بقیه آن کویر است. آب زیر سطحی ما از یک حوزه وسیعی به سمت ترکمنستان می‌رود و آنها از این آب استفاده می‌کنند. ما نیز به جای هزینه‌های سرسام‌آور برای انتقال آب با مهار آب‌های هر حوزه می‌توانیم مدیریت صحیحی در این زمینه داشته باشیم. در جاهایی که آب از کشور خارج می‌شود ما می‌توانیم سدهایی بسازیم و این آب‌ها را ذخیره کنیم البته باید شبکه‌های زیر سطح نیز ساخته شود چرا که سدهای زیادی در کشور ساخته می‌شوند ولی شیر سطح را باز کرده و آب را به صورت سطحی می‌برند که در واقع از سدها به عنوان یک استخر قدیمی در روستاها استفاده می‌کنند. در واقع عملا هیچ اقدامی انجام نشده است.

در جاهایی که آب از کشور خارج می‌شود ما می‌توانیم سدهایی بسازیم و این آب‌ها را ذخیره کنیم البته باید شبکه‌های زیر سطح نیز ساخته شود چرا که سدهای زیادی در کشور ساخته می‌شوند ولی شیر سطح را باز کرده و آب را به صورت سطحی می‌برند که در واقع از سدها به عنوان یک استخر قدیمی در روستاها استفاده می‌کنند. در واقع عملا هیچ اقدامی انجام نشده است.حاتمیان در خصوص مدیریت آب در حوزه کشاورزی، بیان کرد: من معتقدم که در خیلی از حوزه‌ها اصلا نباید کشاورزی صورت گیرد مانند حوزه خراسان جنوبی. متاسفانه در کشور ما یک الگوی سنتی از قدیم همراه با آبیاری سنتی شکل گرفته و مدام کشاورز تلاش می‌کند الگوی بهره‌برداری از آب را با همان محصولات قدیمی که آب زیادی را نیز نیاز دارند ادامه دهد.

این این عضو کمیسیون کشاورزی افزود: از نظر من چون ما در ایران دید توسعه متوازن نداریم و همیشه دیدمان به کلان‌ شهرهاست با این مساله روبرو هستیم. به عنوان مثال در استان خراسان جنوبی ما معدن داریم و می‌توانیم در آنجا معادن را راه بیندازیم و تلاش نکنیم مختصر آبی که وجود دارد و به درد شرب می‌خورد را به کشاورزی اختصاص دهیم. یا در جاهای دیگر به جای اشتغالزایی توسط کشاورزی از کارخانه‌ها و راه‌اندازی صنایع برای ایجاد اشتغال استفاده کنیم. این دید تمرکزگرایی منفی در کلان شهرها که بر اساس لابی‌گری و قدرت چانه‌زنی اتفاق افتاده را باید تعطیل کنیم و باید بسترهایی را برای ایجاد اشتغال فراهم کنیم.

وی در پایان در پاسخ به این سوال که چه میزان بحران آب می‌تواند به یک مساله امنیتی تبدیل شود؟ بیان کرد: خیلی از متخصصین دنیا می‌گویند که یکی از بحران‌های آینده در دنیا، بحران آب است اما ما در ایران زودتر به آنجا خواهیم رسید. من از نماینده اصفهان در تذکری شنیدم که آب کشاورزی را هنوز در سد زاینده‌رود رها نکرده‌اند. کشاورز انتظار داشته در شهریورماه و حداکثر مهرماه که شروع سال زراعی است آب در دسترس باشد اما اکنون نزدیک عید هستیم و هیچ اقدامی برای رهارسازی آب به سد اتفاق نیفتاده است.

حاتمیان اضافه کرد: در داخل این امر نطفه‌های نارضایتی شکل خواهد گرفت و شاهد بحران در این حوزه هستیم. در زمینه آب چند استان درگیر هستند مانند خوزستان، چهارمحال و بختیاری، کرمان، اصفهان و در جاهای دیگر نیز به همین صورت مشکلات وجود دارد که اگر دیدمان را عوض نکنیم با بحران جدی‌تری مواجه خواهیم شد.