مجوز سد «خرسان ۳» در سال ۹۶ صادر شده/ زیر آب رفتن ۲۴ روستا، ۱۷۰ هکتار از منطقه حفاظت‌شده دنا و پاکتراشی ۳۷ هزار درخت با احداث سد

«سعید کریمی» در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره آخرین وضعیت بررسی مجوزهای محیط‌زیستی «سد خرسان ۳» و «طرح انتقال آب بین حوضه‌ای از رودخانه خرسان به استان‌های یزد، اصفهان، فارس و کرمان» توضیح داد: پروژه سد و نیروگاه برقآبی خرسان ۳ از جمله پروژه‌های مشمول ارزیابی زیست‌محیطی بوده که در شهرستان لردگان در محدوده جغرافیایی استان چهارمحال و بختیاری و استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است. این پروژه از سال ۸۷ تا سال ۹۶ چندین بار در کمیته ماده ۲ ارزیابی اثرات زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور مطرح شد، ولی هیچ‌گاه موفق به اخذ مجوز ارزیابی اثرات زیست‌محیطی از سازمان محیط‌زیست نشده است. 

مدیرکل دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: در سال ۹۶ عملیات اجرایی پروژه بدون اخذ مجوزهای لازم شروع شد که پس از پیگیری اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست کهگیلویه و بویراحمد، مدتی این عملیات متوقف می‌شود. در چنین شرایطی به دلیل پیشرفت فیزیکی پروژه، پیگیری مسئولان اجرای آن و اصرار وزات نیرو، طرح سد و نیروگاه برقآبی خرسان ۳ در سال ۹۶ به «کارگروه ملی تصمیم‌‌گیری درباره پروژه‌های مشمول ارزیابی فاقد مجوز و دارای پیشرفت فیزیکی» ارجاع شد و با پیشنهاد این کارگروه، این پروژه در جلسه ۲۵ تیر ۹۶ هیات محترم دولت مطرح و اجرای آن مورد تصویب قرار گرفت. 

وی در توضیح بیشتر درباره وضعیت کنونی سد خرسان ۳ گفت: هم‌اکنون سد خرسان ۳ دارای پیشرفت فیزیکی در حدود ۵ درصد است و در حال حاضر کارگاه آن تجهیز و عملیات اجرایی سد در جبهه اول در سمت چپ تاج پیش می‌رود و همچنین در جبهه دوم نیز حفر تونل‌های انحراف موقت در حال انجام است. ساختگاه سد و ۶۷۰ هکتار از مساحت دریاچه آن در استان چهارمحال و بختیاری قرار گرفته، اما یک هزار و ۷۳۰ هکتار از مساحت دریاچه سد در استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است. همچنین باید توجه داشت که در حال حاضر یکی از اهداف وزارت نیرو از احداث سد خرسان ۳، اجرای پروژه انتقال آب بین حوضه‌ای به استان‌های یزد، اصفهان، فارس و کرمان و تامین آب شرب این استان‌ها است. 

مجری طرح، ملاحظات محیط‌زیستی توافق‌شده را رعایت نکرده است

آبشارهای آتشگاه لردگان با آبگیری سد خرسان ۳ زیر آب می‌رود 

مدیرکل دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست با بیان این که در حال حاضر سد خرسان ۳ به لحاظ قانونی و حقوقی دارای مجوز محسوب می‌شود، اظهار داشت: با وجود این که سازمان حفاظت محیط‌زیست هیچ‌گاه گزارش ارزیابی زیست‌محیطی سد خرسان ۳ را تایید نکرده و حتی در جلسه تصمیم‌گیری درباره صدور مجوز برای این طرح در کارگروه ملی تصمیم‌‌گیری درباره پروژه‌های مشمول ارزیابی فاقد مجوز و دارای پیشرفت فیزیکی نیز نماینده سازمان محیط‌زیست حضور نداشته است، اما بازهم به دلیل صدور مجوز برای این پروژه توسط هیات دولت در سال ۹۶، این سد به لحاظ حقوقی و قانونی دارای مجوز محسوب می‌شود. البته مجری طرح (شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران - زیرمجموعه وزارت نیرو) متعهد شده است که اقداماتی را برای کاهش خسارات محیط‌زیستی ناشی از احداث این سد انجام دهد. 

کریمی با تاکید بر این که مجری طرح در فرآیند احداث سد خرسان ۳، برخی ملاحظات محیط‌زیستی توافق‌شده با سازمان حفاظت محیط‌زیست را رعایت نکرده است، گفت: در هنگام صدور مجوز هیات دولت برای سد خرسان ۳، با توجه به گزارش ارزیابی ارائه‌شده توسط مجری طرح در دی‌ماه ۸۶، مشخصات سد به صورت ارتفاع از پی ۱۷۶ متر، حجم مخزن ۸۳۵ میلیون متر مکعب و سطح دریاچه ۲۰ کیلومتر مربع بوده است. اما در حالی که این مشخصات برای سد در جلسات متعدد با نمایندگان شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران مورد توافق قرار گرفته بود تا احداث و آبگیری این سد مساحت کمتری از منطقه حفاظت‌شده دنا و همچنین آبشارهای آتشگاه لردگان را تحت تاثیر قرار دهد، ولی در گزارش نحوه جبران خسارت وارده به جنگل‌ها در این طرح که در آذرماه ۹۳ ارائه شد و همچنین گزارش جدید مربوط به احداث خط انتقال آب از سد خرسان ۳ به استان‌های یزد، اصفهان، فارس و کرمان در تیرماه ۱۴۰۲، ارتفاع مخزن از پی ۱۹۵ متر، حجم سد ۱۱۸۵ میلیون متر مکعب و مساحت دریاچه آن ۲۴ کیلومتر مربع عنوان شده است. 

وی در ادامه خاطرنشان کرد: با این تراز ارتفاعی، علاوه بر زیر آب رفتن آبشارهای آتشگاه لردگان، مساحت بیشتری از منطقه حفاظت‌شده دنا در استان کهگیلویه و بویراحمد تحت تاثیر اثرات مخرب سد قرار می گیرد. 

پاکتراشی ۳۷ هزار درخت و زیر آب رفتن ۱۷۰ هکتار از منطقه حفاظت‌شده دنا 

این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره دیگر خسارات زیست‌محیطی ناشی از احداث سد خرسان ۳ توضیح داد: با توجه به گزارش شرکت مشاور در آذرماه ۹۳ درباره محاسبه خسارت وارده به جنگل‌های محدوده بلافصل پروژه، ۱۷۰ هکتار از اراضی منطقه حفاظت‌شده دنا که بخشی از ذخیره‌گاه زیست‌کره دنا محسوب می‌شود و شامل ۱۷ هکتار کاربری مسکونی و روستایی، ۶۰ هکتار کاربری زراعت و باغ و ۹۳ هکتار اراضی جنگلی است، با آبگیری سد خرسان ۳ به زیر آب می‌رود. 

کریمی ادامه داد: براساس گزارش یادشده، ۱۰ هزار اصله درخت در استان چهارمحال و بختیاری و ۲۷ هزار اصله درخت در استان کهگیلویه و بویراحمد در دریاچه و ساختگاه سد قرار می‌گیرد و به عبارت دیگر، احداث و آبگیری این سد موجب پاکتراشی ۳۷ هزار اصله درخت خواهد شد. 

وی در ادامه تاکید کرد: به نظر می‌رسد افزایش ارتفاع تاج سد که برخلاف گزارش اولیه مجری طرح به هیات دولت برای اخذ مجوز صورت گرفته است، برای تامین ارتفاع لازم به‌منظور ورود آب به شبکه انتقال آب بین حوضه‌ای و در ابتدای این شبکه انجام می‌شود که در این صورت، بررسی ضررهای زیست‌محیطی ایجادشده بر اثر این افزایش ارتفاع، نشان‌دهنده توجیه‌ناپذیری این کار است. 

سازمان محیط‌زیست هنوز هیچ مجوزی برای انتقال آب رودخانه خرسان صادر نکرده است 

کریمی در بخش دیگری از اظهارات خود به تشریح آخرین وضعیت بررسی مجوز محیط‌زیستی طرح انتقال آب بین حوضه‌ای از رودخانه خرسان به استان‌های یزد، اصفهان، فارس و کرمان پرداخت و گفت: مصوبه هیات دولت در سال ۹۶ صرفا مربوط به سد و نیروگاه برقآبی خرسان ۳ است و این مصوبه، تاییدی بر مجوز محیط‌زیستی سامانه انتقال آب بین حوضه‌ای مربوط به این سد نیست. این در حالی است که براساس مصوبه چهلمین جلسه شورای عالی آب مقرر شده است که آب مورد نیاز بخش‌هایی از استان‌های یزد، اصفهان، فارس و کرمان از محل سد خرسان ۳ تامین شود که البته وزارت نیرو برای این اقدام باید مجوز جداگانه‌ای دریافت کند. 

مدیرکل دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: اجرای شبکه‌های انتقال آب از سد خرسان ۳ به استان‌های دیگر، جزو پروژه‌های بزرگ‌مقیاس محسوب می‌شود و با توجه به این که تصویب‌نامه هیات وزیران صرفا برای تداوم اجرای پروژه سد و نیروگاه برقآبی خرسان ۳ صادر شده است، بنابراین تغییر سیمای طرح و اضافه شدن طرح‌ها و شبکه‌های انتقال آب و سایر ساختارهای جانبی و همچنین تغییر ماهیت سد از کارکرد ذخیره مخزنی برای نیروگاه برقآبی به ذخیره مخزنی برای انتقال آب، نیازمند تهیه گزارش ارزیابی اثرات زیست‌محیطی جداگانه برای طرح منطبق با سیمای جدید و بررسی موضوع در کارگروه ارزیابی اثرات زیست‌محیطی است. 

وی در ادامه توضیح داد: در حال حاضر شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران به عنوان مجری طرح، گزارش ارزیابی اثرات زیست‌محیطی طرح انتقال آب بین حوضه‌ای از رودخانه خرسان به استان‌های یزد، اصفهان، فارس و کرمان را تهیه و به اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست کهگیلویه و بویراحمد و دفتر ارزیابی سازمان حفاظت محیط‌زیست ارسال کرده است. ابهامات و ایرادات متعدد گزارش ارزیابی اثرات محیط‌زیستی این طرح نیز در قالب نظرات اداره‌کل به دفتر ارزیابی اثرات سازمان اعلام شده است، اما تا کنون سازمان حفاظت محیط‌زیست، هیچ‌گونه مجوزی برای اجرای پروژه انتقال آب از رودخانه خرسان به استان‌های یادشده صادر نکرده است. 

بررسی اصلاحات طرح انتقال آب از رودخانه خرسان به فلات مرکزی ایران 

کریمی با بیان این که در حال حاضر سازمان محیط‌زیست در حال بررسی اصلاحات طرح انتقال آب از رودخانه خرسان به استان‌های یزد، اصفهان، فارس و کرمان است، اظهار داشت: اسفند ۱۴۰۱ برای اولین بار گزارش ارزیابی محیط‌زیستی طرح انتقال آب بین حوضه‌ای از رودخانه خرسان به استان‌های یزد، اصفهان، فارس و کرمان به دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست ارسال شد و ما از همان زمان بررسی این گزارش را آغاز کردیم. در اردیبهشت ۱۴۰۲ نیز برای این پروژه کمیته فنی تشکیل دادیم و خواستار انجام اصلاحاتی در فرآیند اجرای طرح شدیم. تیرماه امسال نیز مجری طرح، اصلاحات مد نظر سازمان محیط‌زیست در بررسی گزارش ارزیابی پروژه را برای ما ارسال کرد و اکنون مشغول بررسی این اصلاحات هستیم. 

مدیرکل دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: نامه‌ای که اخیرا در رسانه‌ها با عنوان درخواست صدور مجوز ارزیابی زیست‌محیطی سد خرسان ۳ توسط شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران به عنوان مجری طرح خطاب به دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست منتشر شده است، مربوط به صدور مجوز زیست‌محیطی سد نیست، بلکه مربوط به اصلاحاتی است که قبلا در بررسی گزارش ارزیابی طرح انتقال آب از مجری طرح خواسته بودیم و اکنون این اصلاحات در قالب یک نامه برای ما ارسال شده است که در حال حاضر بررسی این اصلاحات در سازمان محیط‌زیست ادامه دارد.

احتمال تغییر مسیر طرح انتقال آب برای کاهش میزان قطع درختان جنگل‌های زاگرس 

کریمی با تاکید بر این که اجرای طرح انتقال آب از سد خرسان ۳ به فلات مرکزی ایران می‌تواند چالش‌های محیط‌زیستی زیادی را به همراه داشته باشد، گفت: بخشی از مسیر اولیه پیش‌بینی‌شده برای انتقال آب از سد خرسان ۳ به استان‌های یزد، اصفهان، فارس و کرمان از جنگل‌های زاگرس عبور می‌کند و در این مسیر، احتمال قطع شدن تعدادی درخت جنگلی وجود دارد که سازمان محیط‌زیست با این مساله موافق نیست. بنابراین ممکن است پیشنهاد تغییر مسیر طرح انتقال آب را بدهیم تا تعداد درختانی که احتمال قطع شدن آنها در این طرح وجود دارد، به حداقل برسد. البته این صرفا یک گزینه پیشنهادی است و ممکن است در بررسی‌های تکمیلی درباره طرح انتقال آب به جمع‌بندی دیگری برسیم. 

وی با بیان این که در حال حاضر گزینه‌های پیشنهادی مختلفی درباره نحوه اجرای طرح انتقال آب بین حوضه‌ای از رودخانه خرسان به فلات مرکزی ایران در دست بررسی است، اظهار داشت: یکی از گزینه‌های پیشنهادی مجری طرح برای این پروژه، احداث «تونل» انتقال آب از استان چهارمحال و بختیاری به خارج از این استان و سپس کشیدن خط لوله به استان‌های مقصد طرح انتقال آب است. ولی تجربه نشان داده است که احداث چنین تونل‌هایی می‌تواند منجر به خشک شدن چشمه‌های موجود در مسیر شود. این مساله در هنگام اجرای پروژه تونل کوهرنگ ۳ و همچنین تونل انتقال آب سبزکوه تجربه شده است و در آن پروژه‌ها نیز با احداث تونل شاهد خشک شدن چشمه‌های مهمی بودیم که آبدهی بالایی داشتند. 

وجود ۴ تا ۷ حلقه چاه نفت در مسیر انتقال آب رودخانه خرسان به فلات مرکزی ایران 

مدیرکل دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست همچنین به وجود چاه‌های نفت در مسیر طرح انتقال آب از سد خرسان ۳ به فلات مرکزی ایران اشاره کرد و گفت: در مسیر پیشنهادشده برای کشیدن تونل انتقال آب، بین ۴ تا ۷ حلقه چاه نفت وجود دارد. البته در حال حاضر این چاه‌ها بسته شده‌اند، اما بازهم احداث این تونل می‌تواند ملاحظاتی را ایجاد کند که وزارت نفت باید درباره آنها با وزارت نیرو به تفاهم برسد. البته باید توجه داشت که در صورت احداث تونل، صرفا بخشی از مسیر ابتدایی پروژه انتقال آب را تونل تشکیل می‌دهد و در بقیه مسیر خط لوله کشیده خواهد شد. 

وی در ادامه اظهار داشت: یکی دیگر از گزینه‌های پیشنهادی برای اجرای طرح انتقال آب بین حوضه‌ای، این است که به جای تونل در تمام طول مسیر خط لوله کشیده شود. البته تونل به لحاظ ثقلی بودن از نظر اقتصادی به‌صرفه‌تر است، اما خط لوله به دلیل این که به پمپاژ آب و تجهیزات الکتریکی احتیاج دارد، طرح گران‌تری محسوب می‌شود. با این حال، به نظر می‌رسد عوارض محیط‌زیستی کشیدن خط لوله کمتر است، البته به شرط این که مسیر آن به گونه‌ای انتخاب شود که تا حد امکان موجب قطع درختان جنگل‌های زاگرس نشود. 

لزوم تعیین تکلیف و اسکان مجدد اهالی ۲۴ روستا که با احداث سد زیر آب می‌روند 

کریمی در بخش دیگری از اظهارات خود با بیان این که احداث و آبگیری سد خرسان ۳ موجب زیر آب رفتن ۲۴ روستا در استان‌های چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد می‌شود و از همین حالا، باید برای تعیین تکیلف این روستاها و اسکان مجدد اهالی آن برنامه‌ریزی شود، خاطرنشان کرد: در پروژه‌هایی نظیر ساخت سد، نیروگاه، پتروشیمی و .... که می‌تواند باعث زیر آب رفتن، آلوده شدن یا آسیب زدن به روستاهای اطراف پروژه شود، معمولا از مجری طرح خواسته می‌شود که تمام مساحت روستاهای متاثر از اجرای پروژه و اراضی آن را خریداری کند و اراضی دیگری را با کمک وزارت راه و شهرسازی و استانداری مربوطه در زمین‌های مجاور برای اسکان روستاییان و انجام فعالیت‌های زراعی و دامپروری آنان تدارک ببیند و تمام هزینه‌های انتقال روستاییان از منازل و اراضی سابق خود به منازل و اراضی جدید را بپردازد. 

مدیرکل دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست با بیان این که انتقال تعدادی روستا در پروژه‌های سدسازی بزرگ در ایران پیش از این هم تجربه شده است، گفت: اساسا در پروژه‌های سدسازی بزرگ، این یک روند مرسوم است که تعدادی روستا به همراه منازل، اراضی کشاورزی، واحدهای دامداری و مراتع آن، در داخل دریاچه یک سد قرار می‌گیرد و نیاز به جابه‌جایی آنها وجود دارد. در چنین شرایطی، مجری طرح که می‌تواند شرکت آب‌منطقه‌ای استان، شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران یا یکی دیگر از زیرمجموعه‌های وزارت نیرو باشد، مکلف است اراضی زراعی، سامانه‌های عرفی مراتع، منازل و .... را از روستاییان خریداری کند و آنها را به محل دیگری که از قبل پیش‌بینی شده است، انتقال دهد و با کمک بنیاد مسکن برای آنها خانه‌های جدیدی بسازد. 

وی در پایان تصریح کرد: فرآیند اسکان مجدد روستاییانی که منازل مسکونی یا اراضی کشاورزی و دامپروری و ... آنها تحت تاثیر یک پروژه سدسازی قرار می‌گیرد، پیش از این هم در کشورمان انجام شده است و به نظر می‌رسد که در پروژه خرسان ۳ نیز باید برای اسکان مجدد و اشتغال اهالی ۲۴ روستا البته با پرداخت کامل هزینه‌ها به این روستاییان برنامه‌ریزی شود؛ چراکه نباید احداث یک سد باعث آسیب دیدن زندگی و معیشت صدها خانوار شود.