بدون تردید ترس از امتحان بین دانش آموزان و دانشجویان تقریبا همه گیر و رایج است. می‌توان گفت: مهمترین علت این موضوع، نتیجه‌ای است که از امتحان بدست می‌آید. نتیجه‌ای که مدرک قبولی یا مردودی محسوب گردیده و باعث ارتقاء، تهدید، تشویق و یا تنبیه می‌گردد. گاهی اوقات این نتیجه می‌تواند سرنوشت را نیز رقم زند. به همین علت هر چه نتیجه، حساسیت و اهمیت بیشتری داشته باشد، به همان نسبت می‌تواند موجب اضطراب و ترس از امتحان گردد. البته مشاوره تحصیلی یکی از مسائل مهم در مسیر پیشرفت تحصیلی و رشد فکریست و نیاز به یک مشاور تحصیلی در افراد مختلف ممکن است متفاوت باشد و بعضی افراد احتیاج بیشتری به مشاوره و راهنمایی دارند، اما برخی کمتر؛ اما نمیتوان به کل منکر نیاز به مشاور شد.
برخی از عوامل ایجاد اضطراب و ترس از امتحان عبارتند از:
۱-ترس از فراموش کردن مطالب خوانده شده.
۲-سختگیری مدرسین در طی سال تحصیلی.
۳-انتظار بیش از حد والدین.
۴-عدم وجود خود باوری در فرد.
۵-نامشخص بودن سوالات.
یکی از مقاطع تحصیلی که دانش آموزان بیشترین فشار و اضطراب را متحمل می‌شوند، هنگام انتخاب رشته و آزمون کنکور برای ورود به دانشگاه است. مسئله‌ای که دانش آموزان باید در نظر داشته باشند، این است که موضوع اصلی انتخاب رشته، خود فرد داوطلب کنکور و علاقه او می‌باشد؛ بنابراین توصیه می‌شود بدون استرس و ترس، با مراجعه به یک مرکز مشاوره معتبر و مشاوره انتخاب رشته خوب، آینده شغلی و مسیر زندگی خود را آگاهانه و با فکر قبلی انتخاب نمایند.
انواع استرس امتحان
اضطراب ناتوان کننده (غیر طبیعی)
اضطراب ناتوان کننده، دلهره و تشویق شدیدی است که یا خود فرد دارد و یا اطرافیان آنرا در فرد تشدید می‌کنند. اضطراب شدید، اثر منفی روی عملکرد فرد می‌گذارد. زیرا با متأثر و درگیر کردن ذهن، زمینه فراموشی‌های زودگذر و خطا‌های ادراکی را فراهم می‌کند. در موارد شدید برای کمک و درمان اضطراب کودک خود می‌بایست با مراجعه به یک مشاور کودک از علم روانشناسی کودک استفاده نمود.
اضطراب تسهیل کننده یا تسریع کننده (طبیعی)
به اضطراب کم و یا در حد معقول که موجب تلاش بیشتر برای کسب موفقیت می‌شود و نتیجه بهتری را عاید فرد می‌کند، اضطراب تسهیل یا تسریع کننده اطلاق می‌شود.
نشانه‌های اضطراب ناتوان کننده
- فرد به خاطر مرور درس هایش دچار هیجان بیش از حد می‌شود.
- دارای دلشوره و دل بهم خوردگی (احساس پروانه در شکم) است.
- هنگام مرور درس هایش دستپاچه و عجول است.
- از اینکه هر چه می‌خواند، چیزی نمی‌فهمد نالان است.
- از گرفتن نمره کم ترس و وحشت دارد.
- هنگام درس خواندن، ناخن هایش را می‌جود، پوست لب را می‌کند یا با موی سرش بازی می‌کند.
- بی اشتهاست و نمی‌تواند غذا بخورد.
- حالت تهوع دارد.
- گریان است و بهانه گیری هی بی دلیل دارد.
- عوامل بوجود آورنده اضطراب امتحان
- عوامل فردی
- عوامل خانوادگی
- عوامل مربوط به مدرسه
عوامل فردی
- انتظار بیش از حد از خود و ضعف اعتماد به نفس: گاهی انتظارات فرد از خود بیش از توانایی‌های اوست. به عنوان مثال یک دانش آموز متوسط، دائماً در پی کسب معدل ۲۰ برای رقابت با دانش آموز ممتاز مدرسه است و، چون به این هدف نمی‌رسد، دچار ضعف اعتماد به نفس و اضطراب می‌گردد.
- عدم باور مثبت نسبت به موفقیت: گاهی دانش آموزان علیرغم تلاش برای خواندن و یاد گرفتن، مرتب با خود و دیگران مطرح می‌کنند که چه فایده، انقدر سخت است که می‌دانم موفق نمی‌شم.
- رقابت بیش از حد: زمانی است که دانش آموزان در مدرسه و یا فرزندان در خانه برای برتری یافتن بر یکدیگر و نه پیشرفت و موفقیت، به رقابت بپردازند.
- عدم آمادگی و برنامه ریزی لازم: هنگامی که فرد به علت نداشتن برنامه ریزی درسی و مطالعه صحیح، آمادگی لازم را برای امتحان کسب نکرده باشد.
- عدم تمرکز بر امتحان و درس خواندن: عدم دقت و تمرکز در انجام تکالیف یا درس خواندن در طول سال باعث می‌شود تا یادگیری سطحی باشد و در موقع امتحان یادآوری مطالب دشوار بوده و موجب اضطراب شود.
- شخصیت مضطرب و کمال گرا: بخشی از این عامل، ژنتیکی و بخشی از آن حاصل یادگیری در محیط خانواده و زندگی است. والدین مضطرب و کمال گرا، بطور غیر مستقیم، اضطراب و کمال گرایی را به فرزندان خود الگو می‌دهند.
- کم بودن انگیزه و هوش متوسط: نداشتن انگیزه پیشرفت بالا بدلایل متعدد، چون محیط خانوادگی، ضعف اعتماد به نفس و همچنین پاداش بیش از حد برای قبول شدن یا گرفتن نمره بالا (معمولاً بیست) از سوی والدین و اطرافیان.
راهکار‌های کاهش اضطراب امتحان
- به فرزندمان یادآوری کنیم همواره به خدا توکل کرده و هر کاری را با نام او شروع کند. زیرا یاد خدا آرامش دهند ه. دل‌های مضطرب است.
- بر توانایی‌های فرزندمان تاکید کنیم تا اعتماد به نفس او تقویت شود.
- انتظارات خود را با توانایی‌های فرزندمان هماهنگ کنیم و از او توقع بیش از حد نداشته باشیم.
- تلاش‌های فرزندمان برای کسب موفقیت‌های هر چند کوچک را قدر بدانیم و او را تشویق کنیم.
- عملکرد فرزندمان را با خودش مقایسه کنیم. در صورت پیشرفت او را تشویق کنیم و در غیر اینصورت در صدد علت یابی و رفع آن باشیم.
- امتحان جزیی از فرآیند آموزش است. آنرا عملکرد طبیعی و معمولی آموزش بدانیم و از حساسیت بی مورد نسبت به آن بپرهیزیم.
- شرایط فیزیکی و عاطفی مناسبی را در ایام امتحانات برای فرزندمان فراهم کنیم.
- از ابتدای سال تحصیلی فرزندمان را با نحوه برنامه ریزی درسی، روش صحیح مطالعه و مرور درس‌ها آشنا نماییم تا هنگام امتحان از انباشته شدن مطالب درسی و اضطراب امتحان بکاهیم.
- به فرزندمان اطمینان خاطر دهیم که در کنار او خواهیم بود و اگر مشکلی داشت، او را یاری خواهیم کرد. از به کار بردن عباراتی مانند: «به
- من ربطی ندارد، مشکل خودت است، از نوع درس خواندن تو خسته شدم و...» خودداری کنیم.
- به فرزندمان یادآور شویم که تمامی تلاش خود را صرف یادگیری درس‌ها نماید نه کسب نمره. زیرا کسانی که فقط برای بدست آوردن نمره درس می‌خوانند، مطالب درسی را زودتر فراموش می‌کنند.
- با فرزندمان به گونه‌ای رفتار کنیم که او بتواند عقاید و نگرانی‌های خود را درباره امتحان آشکارا بیان کند.
- آخرین وضعیت درسی فرزندمان را از معلم یا معلم هایش جویا شویم تا بهتر بتوانیم به او کمک کنیم.
- از غیبت کردن فرزندمان در ایام و نزدیکی امتحانات حتی الامکان جلوگیری کنیم. زیرا در این دوران درس‌ها دوره می‌شوند و فرزندمان می‌تواند اشکالات احتمالی خود را از معلم بپرسد و آن‌ها را برطرف کند.
- در ایام امتحان فضای خانواده را شاد و آرام نگه داریم و از مشاجره و برخورد‌های لفظی بخصوص با فرزندانمان خودداری کنیم.
- در ایام امتحان از شرکت در جشن‌ها و میهمانی‌ها و یا برگزاری میهمانی حتی الامکان خودداری کنیم.
- برای ایجاد تنوع و رفع خستگی فرزندانمان در ایام امتحان و درس خواندن، مدت زمان مناسبی را برای تفریح یا بازی و تماشای تلویزیون در نظر بگیریم.
- ساعت خواب فرزندانمان را طوری تنظیم کنیم که خواب مورد نیاز آن‌ها تأمین شود. به عبارت دیگر شب‌ها زودتر بخوابند تا صبح زودتر بیدار شوند. مطالعه تا نیمه‌های شب علاوه بر خستگی سبب عدم یادگیری می‌شود.
- یاد آوری نماییم سر جلسه امتحان، لوازم التحریر و وسایل مورد نیاز را با خود همراه داشته باشند تا با آرامش خاطر به سوالات پاسخ دهند.
- فرزندانمان را روز امتحان با ملایمت بیدار و زودتر از معمول راهی مدرسه کنیم که به موقع سر جلسه امتحان حاضر شود، تا اضطراب دیر رسیدن به اضطراب امتحان اضافه نشود.
- به فرزندانمان آموزش دهیم که دعا باعث آرامش و رسیدن به موفقیت می‌شود. اما شرط مستجاب شدن دعا، تلاش و کوشش خود ماست.
- با استفاده از نمونه سوالات سال‌های قبل، امتحان آزمایشی از فرزندانمان بگیریم و آن را تصحیح کنیم. با این روش، علاوه بر کاهش اضطراب، درس‌هایی را که باید بیشتر تمرین کند، تشخیص داده و بهتر می‌توانیم او را راهنمایی کنیم.
- برنامه امتحانی فرزندانمان را در جایی نصب کنیم و به او بگوییم، روی هر امتحانی که می‌دهد، یک خط بکشند. این کار انگیزه بیشتری برای درس خواندن و احساس نزدیک شدن به پایان امتحان را در او به وجود می‌آورد.
- تشویق، تحسین و تأکید روی نقاط قوت فرزندانمان را فراموش نکنیم. زیرا این رفتارها، انگیزه او را برای پیشرفت، بیشتر می‌کند.
- بهتر است معلمان، محیط مساعد و آرامی را برای دانش آموزان در جلسه امتحان فراهم آورند تا اضطراب دانش آموزان کاهش یابد.
- اگر معلمان انتظارات، اهداف، نحوه نمره گذاری و نوع امتحان را مشخص کنند، دانش آموزان می‌توانند با توجه به آن‌ها برنامه ریزی کنند تا از اضطراب شان کاسته شود.
- برگه‌های امتحان کلاسی یا تکالیف فرزندانمان را به همراه خود آن‌ها بازبینی کنیم تا نقاط ضعف و قوت درسی خود را یافته و در مواردی که ضعف دارند تمرینات بیشتری انجام دهند.
- توجه داشته باشیم کسب نمره بد فرزندانمان در امتحان به معنی بد بودن آن‌ها نیست. بلکه بدان معناست که فعالیت آن‌ها در آن درس کم بوده و یا مفاهیم اساسی آن درس را نمی‌دانند.
