روزگاری که کارگردان «شهرزاد» و «جیران»، سریال مناسبتی می‌ساخت

حس فتحی زمانی از پُرکارهای صداوسیما بود و اتفاقا بسیاری از سریال‌هایش را در همین مناسبت‌ها کارگردانی کرد. او سال ۷۲ وقتی شروع به ساخت سریال «همسایه‌ها» کرد، اصلا مثل این روزها مشهور نبود. در حقیقت «همسایه‌ها» نخستین کار حسن فتحی در مقام کارگردان محسوب می‌شد و پیش از آن بیشتر در حوزه تئاتر فعال بود یا در مقام نویسنده و محقق برنامه‌های فرهنگی با صداوسیما همکاری می‌کرد.

۳۰ سال قبل که درست مثل این روزها مناسبت نوروز و رمضان با هم مقارن شده بود، تلویزیون تصمیم گرفت که مانند بسیاری از کشورهای اسلامی برای مناسبت‌هایش سریال داشته باشد. خسرو ملکان دو سال تمام وارد گود شد و دو سریال ساخت و پس از بازخورد مثبتی که ساخته‌هایش در بین مخاطبان به دست آورد، حسن فتحی به عنوان دومین کارگردانی که برای مناسبت‌های نوروز و رمضان سریال ساخت، نامش را ثبت کرد.

فتحی زمانی که «همسایه‌ها» را ساخت، ۳۳ سال داشت. در رشته روانشناسی در دانشگاه شهید بهشتی تحصیل کرده بود و بعدها فوق لیسانسش را در رشته کارگردانی گرفت. همان سال ۷۲ بود که به صداوسیما پیوست و سریال مناسبتی تلویزیون را هم ساخت.

«همسایه‌ها» تقریبا ساختاری اپیزودیک داشت و از همان داستان‌های درام مرسوم دهه‌های ۶۰ و ۷۰ که دوربین را بین اعضای یک خانواده و نهایتا یک محله می‌بردند، تبعیت می‌کرد. این مجموعه درباره چندین خانواده و همسایه بود که در هر قسمت برای هر یک مشکلات و مسائلی پیش می‌آمد و در نهایت با همفکری و همیاری سایر همسایه‌ها، آن مشکل برطرف می‌شد.

در حقیقت اولین سریال فتحی از داستان و ساختاری بسیار ساده بهره می‌برد اما به دلیل انتخاب محدود بیننده در آن زمان، استفاده از بازیگران حرفه‌ای و داستان‌هایی که از دل مردم بیرون می‌آمد، به سرعت توانست مانند سریال‌های ماندگار آن ایام، در بین مخاطبان جایش را باز کند.

بیوک میرزایی، شهلا ریاحی، فریبا متخصص، زهرا سعیدی، کتایون ریاحی، مریم معترف، شهرزاد عبدحق، حسین کسری، داریوش موفق، بهمن نجف‌زاده، خسرو فرخزادی، کامران ملک‌مطیعی و سیدحسن حسینیان (در نقش مراد نفتی) بازیگرانی بودند که مقابل دوربین این مجموعه رفتند که خیلی از آنها برخلاف کارگردان جوان سریال، در آن زمان سابقه بازی در فیلم‌ها و سریال‌های متعددی را داشتند.

نکته قابل توجه در سریال «همسایه‌ها» همکاری حسن فتحی با تهیه‌کننده‌ای بود که بعدها به یار باوفایش تبدیل شد و هنوز که هنوز است اغلب کارهایشان را با همکاری هم، تولید می‌کنند و به پخش می‌رسانند.

اسماعیل عفیفه، تهیه‌کننده‌ای که نامش در سریال‌های شناخته‌شده‌ای همچون «جیران»، «پس از باران»، «میوه ممنوعه»، «زمانه»، «در مسیر زاینده رود»، «رسم عاشقی» و «آنام» دیده می شود، بسیاری از این کارها را به واسطه همکاری با فتحی به آنتن رسانده است.

اتفاقا «همسایه‌ها» در سال ۱۳۷۰ اولین فعالیت عفیفه در مقام تهیه‌کننده صداوسیما هم محسوب می‌شد و پس از آن بود که البته برای چندسالی تهیه سریال‌های سعید سلطانی را عهده‌دار شد و فتحی هم با تهیه‌کننده‌ای مانند حسن بشکوفه کار کرد، اما این دو یار قدیمی بار دیگر در پروژه «میوه ممنوعه» به هم رسیدند و توانستند به واسطه بازی درخشان علی نصیریان، یکی از پروژه‌های ماندگار تلویزیون را در ماه رمضان به ثبت برسانند.

میوه ممنوعه

پس از اینکه فتحی و عفیفه با همراهی هم سریال پرحاشیه و البته خط‌شکن «زمانه» را با بازی پریناز ایزدیار و حمید گودرزی کار کردند، همکاری این کارگردان برای همیشه با صداوسیما قطع شد. فتحی سپس سراغ ساخت سریال «شهرزاد» در شبکه نمایش خانگی رفت که در تهیه با حاشیه‌هایی هم همراه شد. بعدها بسیاری با انتقاد از رویکرد صداوسیما در قبال از دست دادن چهره‌هایش، به این نکته پرداختند که در صورت رویکرد مناسب برنامه‌ریزان رسانه ملی می‌توانستیم سریالی مانند «شهرزاد» را برای تلویزیون داشته باشیم. به هر طریق وقتی حسن فتحی پروژه بعدی‌اش «جیران» را هم با همکاری عفیفه برای شبکه نمایش خانگی ساخت، بسیاری مطمئن شدند که کارگردان سریال‌های مطرحی همچون «پهلوانان نمی‌میرند»، «شب دهم» و «مدار صفر درجه» را مانند بسیاری از چهره‌های دوران طلایی تلویزیون باید برای همیشه از صداوسیما رخت بربسته ببینند.

هرچند سال ۹۸ مدیر وقت سیمافیلم به پروژه‌ای اشاره کرد که با نام «ده پهلوان» قرار بوده با حسن فتحی ساخته شود اما او شبکه نمایش خانگی را ترجیح داده است؛ خبری که هیچگاه به تایید این کارگردان نرسید.

اسماعیل عفیفه هم حدود دو سال قبل در زمان اکران قسمتی از سریال «جیران» وقتی با پرسشی درباره همکاری مجدد صداوسیما با فتحی مواجه شد، چنین گفته بود: «حسن فتحی که جایی نرفته است، اتفاقاً تلویزیون رفته، بچه‌های ما جایی نرفتند. باید فضای تلویزیون یک مقدار باز شود؛ قصه‌ها و داستان‌ها و شخصیت‌های جدید اضافه شوند. آن‌قدر که شخصیت‌ها شبیه به هم شده‌اند و جذابیتی ندارند.»