HIV چیست؟ (علائم، راه های انتقال و پیشگیری)
HIV مخفف ویروس نقص ایمنی انسانی است. HIV یک رتروویروس است که سلول‌های سیستم ایمنی بدن انسان و عمدتا سلول‌های T مثبت CD4 و ماکروفاژها که اجزای کلیدی سیستم ایمنی سلولی هستند را آلوده کرده و عملکرد آنها را تخریب یا مختل می‌کند. ابتلا به این ویروس منجر به کاهش تدریجی سیستم ایمنی بدن و در نهایت نقص ایمنی می‌شود.
زمانی که سیستم ایمنی دیگر نتواند نقش خود در مبارزه با عفونت‌ها و بیماری‌ها ایفا کند، ضعیف تلقی می‌شود. افراد مبتلا به نقص ایمنی نسبت به طیف وسیعی از عفونت‌ها و سرطان‌ها آسیب‌پذیرتر هستند که احتمال ابتلا به بیشتر آنها در میان افراد فاقد نقص ایمنی بسیار پایین است. بیماری‌های مرتبط با نقص ایمنی شدید به عنوان عفونت‌های فرصت‌طلب شناخته می‌شوند، زیرا از ضعف سیستم ایمنی سواستفاده می‌کنند.
ایدز چیست؟
ایدز مخفف سندرم نقص ایمنی اکتسابی است و مجموعه‌ای از علائم و عفونت‌های مرتبط با کمبود اکتسابی سیستم ایمنی را توصیف می‌کند. ابتلا به HIV به‌عنوان عامل زمینه‌ای ایدز شناخته شده است. سطح نقص ایمنی یا ظهور برخی عفونت‌ها به عنوان شاخصی برای میزان پیشرفت عفونت HIV و نزدیک شدن به ایدز استفاده می‌شود.
علائم اولیه HIV شامل چه مواردی می‌شود؟
اکثر افراد آلوده به HIV نمی‌دانند که آلوده شده‌اند. برخی از افراد بلافاصله پس از ابتلا به ویروس علائمی مثل تب، بثورات پوستی، درد مفاصل و بزرگ شدن غدد لنفاوی را تجربه می‌کنند. این علائم معمولاً بین یک تا دو ماه پس از ابتلا به ویروس ظاهر می‌شوند.
با وجود این واقعیت که عفونت HIV اغلب هیچ علامتی ایجاد نمی کند، فردی که به تازگی به HIV آلوده شده است، حامل ویروس است و می‌تواند آن را به فرد دیگری منتقل کند.
عفونت HIV باعث کاهش تدریجی و ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن می شود. این اتفاق منجر به افزایش حساسیت بدن نسبت به عفونت‌ها و سرطان‌ها شده و می‌تواند منجر به ایجاد ایدز شود.
چه زمانی فرد مبتلا به ایدز می‌شود؟
اصطلاح ایدز به پیشرفته‌ترین مرحله ابتلا به ویروس HIV اشاره دارد. اکثر افراد آلوده به HIV، اگر درمان نشوند، در عرض 8 تا 10 سال دچار علائم ایدز می‌شوند.
مرحله اول بیماری HIV بدون علامت است و به‌عنوان ایدز طبقه‌بندی نمی‌شود. در مرحله دوم، بیمار با ضایعات پوستی خفیف و عفونت‌های مکرر دستگاه تنفسی مواجه می‌شود. مرحله سوم شامل اسهال مزمن و بی‌دلیل به مدت بیش از یک ماه، عفونت های باکتریایی شدید و سل می‌شود. مرحله آخر نیز عوارضی مثل توکسوپلاسموز مغز، کاندیدیازیس مری، برونش ریه و سارکوم کاپوزی را به دنبال دارد. بیشتر این بیماری‌ها عفونت‌های فرصت‌طلبی هستند که در افراد سالم به راحتی قابل درمان هستند.
علاوه بر این، مرکز کنترل و پیشگیری از ببیمار‌های ایالات متحده، ایدز را براساس تعداد سلول های T-CD4 مثبت کمتر از 200 در هر میلیمتر مکعب خون تعریف می‌کند. سلول‌های T-CD4 مثبت در ایجاد پاسخ ایمنی موثر به عفونت‌ها حیاتی هستند.
افراد آلوده به HIV چقدر سریع به ایدز مبتلا می‌شوند؟
اینکه چقدر طول میکشد که افراد آلوده به ایدز مبتلا شوند، می‌تواند به طور گسترده‌ای بین افراد متفاوت باشد. این فاصله زمانی معمولاً بین 10 تا 15 سال است و گاهی اوقات طولانی‌تر یا کوتاه‌تر می‌شود. برای جلوگیری از پیشرفت ایدز، درمان ضد رتروویروسی می‌تواند با کاهش بار ویروسی در بدن آلوده کمک‌کننده باشد.
HIV چگونه منتقل می‌شود؟
HIV از طریق رابطه جنسی، تزریق خون، استفاده مشترک از سوزن‌های آلوده در محیط‌های مراقبت‌های بهداشتی و تزریق دارو و از مادر به نوزاد در دوران بارداری، زایمان و شیردهی منتقل می‌شود.
- از طریق رابطه جنسی
HIV می‌تواند از طریق رابطه جنسی منتقل شود. اما ابتلا به این ویروس از این طریق حتمی نیست و احتمال آن کم است. البته توجه داشته باشید، فردی که دارای عفونت مقاربتی درمان‌نشده، به ویژه زخم یا ترشح باشد، به طور متوسط 6 تا 10 برابر بیشتر احتمال دارد که در طول رابطه جنسی HIV را منتقل کرده یا به آن مبتلا شود.
هنگامی که فردی که مبتلا به HIV است درمان ضد رتروویروسی موثری مصرف می‌کند و بار ویروسی سرکوب‌شده دارد، ویروس را منتقل نمی‌کند.
- از طریق سوزن و سرنگ مشترک
استفاده مجدد یا مشترک از سوزن یا سرنگ یک راه بسیار کارآمد برای انتقال HIV است. خطر انتقال بیماری از این طریق را می‌توان با استریل‌کردن صحیح سوزن ها/سرنگ‌ها قبل از استفاده مجدد یا استفاده از سوزن‌ها و سرنگ‌های جدید یکبارمصرف به میزان قابل‌توجهی کاهش داد.
- از مادر به فرزند
HIV می ممکن است در دوران بارداری، زایمان و شیردهی به نوزاد منتقل شود. به‌طور کلی، 15 تا 30 درصد خطر انتقال از مادر به کودک قبل و حین زایمان وجود دارد. تعدادی از عوامل ازجمله بار ویروسی مادر در بدو تولد بر خطر عفونت تأثیر می‌گذارند(هرچه بار بیشتر باشد، خطر بیشتر است). انتقال از مادر به کودک پس از تولد نیز می‌تواند از طریق شیردهی اتفاق بیفتد. اگر مادر در دوران بارداری و شیردهی تحت درمان ضد رتروویروسی باشد، احتمال انتقال HIV به کودک بسیار کم است.
- انتقال از طریق انتقال خون
خطر بالای (بیش از 90٪) ابتلا به HIV از طریق انتقال خون و فرآورده‌های خونی آلوده وجود دارد. با این حال، اجرای استانداردهای ایمنی خون، تامین خون و فرآورده‌های خونی ایمن، کافی و با کیفیت را برای همه بیمارانی که نیاز به تزریق خون دارند تضمین می‌کند. ایمنی خون شامل غربالگری تمام خون‌های اهدایی برای HIV و سایر پاتوژن‌های منتقله از خون و همچنین انتخاب اهداکننده مناسب است.
احتمال انتقال HIV از طریق بزاق دهان وجود دارد؟
تا به امروز هیچ مدرکی مبنی بر اینکه ویروس از طریق بزاق دهان منتقل می‌شود، یافت نشده است.
احتمال انتقال HIV از طریق سوراخ‌کردن بدن یا خالکوبی
اگر وسایل آلوده یا استریل‌نشده به‌طور مشترک استفاده شوند، خطر انتقال HIV وجود دارد. ابزارهایی که برای نفوذ به پوست در نظر گرفته شده‌اند باید یک بار استفاده شده و سپس دور انداخته شوند یا کاملا تمیز و استریل شوند.
احتمال انتقال HIV از طریق استفاده از تیغ مشترک با فرد مبتلا
هر نوع بریدگی با استفاده از یک شی غیراستریل، مانند تیغ یا چاقو، می‌تواند HIV را منتقل کند. بنابراین استفاده از تیغ‌های مشترک به هیچ وجه توصیه نمی‌شود؛ مگر اینکه پس از هر بار استفاده کاملاً استریل شوند.
آیا برقراری رابطه جنسی با فرد مبتلا به HIV بی‌خطر است؟
برقراری رابطه جنسی با فرد مبتلا به HIV، بی‌خطر است؛ البته به شرطی که ویروس به‌طور کامل سرکوب شود. اگر از کاندوم به‌درستی استفاده شده و طبق توصیه‌های ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی از پروفیلاکسی قبل از رابطه استفاده شود، این ارتباط بی‌خطر خواهد بود.
چگونه می‌توان از انتقال ویروس HIV جلوگیری کرد؟
با رعایت موارد زیر می‌توان از انتقال HIV از طریق جنسی جلوگیری کرد:
- روابط تک همسری بین شرکای غیرآلوده
- رابطه جنسی محافظت‌شده
- استفاده مداوم و صحیح از کاندوم مردانه یا زنانه
- رابطه جنسی با فرد مبتلا به HIV در صورتیکه درمان ضد رتروویروسی را دنبال می‌کند و دارای بار ویروسی غیرقابل تشخیص است
- پیشگیری دارویی قبل از برقراری رابطه جنسی توسط فرد سالم
علاوه بر موارد بالا، از سوزن‌ها و سرنگ‌های جدیدی استفاده کنید که یکبار مصرف هستند یا سوزن‌ها و سرنگ‌ها را قبل از استفاده مجدد به‌درستی استریل کنید. همچنین، همیشه اطمینان حاصل کنید که خون و فرآورده‌های خونی برای HIV آزمایش شده و استانداردهای ایمنی خون اجرا می‌شوند.
رابطه جنسی ایمن چیست؟
رابطه جنسی ایمن شامل انجام اقدامات مراقبتی است که احتمال انتقال یا ابتلا به عفونت‌های مقاربتی از جمله HIV را در حین رابطه جنسی کاهش می دهد. استفاده صحیح و مداوم از کاندوم در حین رابطه جنسی، رابطه ایمن‌تری را ایجاد می‌کند. کاندوم‌های استاندار و با‌کیفیت تنها محصولاتی هستند که در حال حاضر برای محافظت در برابر عفونتی جنسی مثل HIV و سایر عفونت‌های مقاربتی موجود هستند. در صورت استفاده صحیح، کاندوم یک وسیله اثبات‌شده و موثر برای جلوگیری از ابتلا به HIV در بین زنان و مردان است.
درمان پیشگیرانه پس از مواجهه با HIV چیست؟
درمان پیشگیرانه پس از مواجهه (PEP) شامل دارو، تست‌های آزمایشگاهی و مشاوره است. درمان PEP باید ظرف چند ساعت پس از مواجهه احتمالی با HIV آغاز شود و برای یک دوره تقریباً چهار هفته‌ای ادامه یابد. مطالعات تحقیقاتی نشان می‌دهد که اگر دارو به‌سرعت پس از قرارگرفتن در معرض HIV (به طور ایده آل در عرض دو ساعت و حداکثر قبل از 72 ساعت پس از مواجهه) مصرف شود، برای جلوگیری از ابتدا به ویروس مؤثر است.
جلوگیری از انتقال ویروس از مادر به کودک
همانطور که گفتیم، HIV می‌تواند در دوران بارداری، در حین زایمان یا پس از زایمان و از طریق شیردهی از مادر مبتلا به نوزادش منتقل شود. در غیاب ههگونه مداخله‌ای، تخمین زده می‌شود که 15 تا 30 درصد از مادران مبتلا به HIV عفونت را در دوران بارداری و زایمان به کودک منتقل می‌کنند. شیردهی خطر انتقال را 10 تا 15 درصد افزایش می‌دهد. این خطر به عوامل بالینی نیز بستگی دارد و ممکن است با توجه به الگو و مدت شیردهی متفاوت باشد.
در سالهای اخیر پیشرفت چشمگیری در کاهش تعداد کودکان متولدشده با HIV حاصل شده است. خطر انتقال ویروس از مادر مبتلا به HIV به فرزندش با درمان موثر ضد رتروویروسی در دوران بارداری، زایمان و شیردهی به 5٪ یا کمتر کاهش می‌یابد. دسترسی زودهنگام به مراقبت‌های دوران بارداری و آزمایش HIV، کلید این استراتژی است.
جلوگیری از ابتلا به HIV در محیط‌های مراقبت بهداشتی
کارکنان محیط‌های مراقبت بهداشتی باید اقدامات احتیاطی جهانی را رعایت کنند. اقدامات احتیاطی جهانی دستورالعمل‌های کنترل عفونت هستند که برای محافظت از کارکنان و بیمارانشان دربرابر قرارگرفتن در معرض بیماری‌هایی که از طریق خون و مایعات خاص بدن منتشر می‌شوند، ایجاد شده‌اند.
اقدامات احتیاطی جهانی عبارتند از:
- لمس اجسام تیز (اقلامی که می‌توانند باعث بریدگی یا سوراخ‌شدن زخم شوند؛ از جمله سوزن، چاقوی جراحی و دیگر تیغ‌ها، چاقوها، ست‌های تزریق، اره‌ها، شیشه‌های شکسته و ناخن ها) با دقت انجام شود
- شستن دست ها با آب و صابون قبل و بعد از تمام مراحل
- استفاده از محافظ‌هایی مانند دستکش، روپوش، پیش‌بند، ماسک و عینک در صورت تماس مستقیم با خون و سایر مایعات بدن
- دفع ایمن زباله‌های آلوده به خون یا سایر مایعات بدن
- ضدعفونی مناسب ابزار و سایر تجهیزات آلوده
علاوه بر موارد ذکرشده، توصیه می‌شود که همه کارکنان مراقبت‌های بهداشتی برای جلوگیری از صدمات ناشی از سوزن، چاقوی جراحی و سایر ابزارها یا وسایل تیز، اقدامات احتیاطی را انجام دهند. طبق دستورالعمل‌های جهانی، خون و سایر مایعات بدن همه افراد، صرف نظر از وضعیت شناخته‌شده یا فرضی فرد، آلوده به HIV و سایر ویروس‌های احتمالی در نظر گرفته می‌شود.
آیا درمانی برای HIV وجود دارد؟
در حال حاضر، هیچ درمانی برای HIV وجود ندارد. با این حال، دوره درمانی موثری وجود دارد که اگر به موقع شروع شود و به طور منظم ادامه یابد، کیفیت و طول عمر فرد مبتلا به ویروس مشابه آنچه در غیاب عفونت انتظار می‌رود، خواهد بود.
آزمایشHIV چیست؟
آزمایشHIV تستی است که نشان می‌دهد فرد به ویروس مبتلا شده است یا خیر. آزمایش‌های رایج آنتی‌بادی‌های تولید‌شده توسط سیستم ایمنی در پاسخ به HIV را شناسایی می‌کنند. زیرا تشخیص آنها بسیار آسان‌تر (و ارزان‌تر) از خود ویروس است. این آنتی‌بادی‌ها توسط سیستم ایمنی در پاسخ به ویروس تولید می‌شوند. در اکثر افراد، یک ماه طول میکشد تا آنتی بادی‌ها ایجاد شوند. به‌طور کلی، توصیه می‌شود که قبل از انجام آزمایش HIV، سه ماه پس از قرارگرفتن در معرض ویروس احتمالی صبر کنید.
اگر HIV داشته باشم باید چه کار کنم؟
به لطف درمان‌های جدید، افراد مبتلا به HIV اکنون می‌توانند زندگی طولانی و سالمی داشته باشند. البته مهم است که مطمئن شوید پزشک شما در زمینه درمان این بیماری تجربه دارد و ماهر است.
لازم به ذکر است که HIV توسط پشه یا سایر حشرات گزنده منتقل نمی‌شود. حتی اگر ویروس وارد پشه یا حشره مکنده یا گزنده دیگری شود، نمی‌تواند در آن تکثیر شود. بنابراین، از آنجاییکه حشره توسط ویروس آلوده نمی‌شود، نمی‌تواند HIV را به انسان بعدی که از او تغذیه می‌کند یا او را نیش می‌زند، منتقل کند. در آخر، گفتنی است که این ویروس از طریق تماس روزمره در محیط‌های اجتماعی، مدارس یا محل کار منتقل نمی‌شود. شما با دست دادن، در آغوش گرفتن، استفاده از توالت مشابه یا نوشیدن از لیوان فردی که مبتلا به HIV است یا حتی قرارگرفتن در معرض سرفه یا عطسه او به هیچ وجه به ویروس مبتلا نمی‌شوید.
