بررسی سابقه تاریخی مناقشه بر سر میدان گازی آرش/ دو طرف هوشیار باشند که با طناب برخی جریانات وارد چاه نشوند/ اول با کویت به نتیجه برسیم بعد با عربستان وارد گفت‌وگو شویم

محمد ایرانی سفیر پیشین ایران در کویت در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در پاسخ به این سوال که سابقه تاریخی مناقشه اخیر میان ایران و کویت بر سر میدان گازی آرش از چه زمانی آغاز شده است، گفت: تاریخچه اکتشاف میدان گازی آرش به دهه ۵۰ و ۶۰ میلادی قرن گذشته یعنی از بدو تاسیس کویت که حدود سال ۱۹۶۰ بود بود، برمی‌گردد. بعد از استقلال برای تعیین و مشخص کردن مرز دریایی خود با خیلی از کشورهای همسایه مذاکره کردند. این موضوع از همان بدو تاسیس کویت مطرح بوده است. به عبارت دیگر باید به این شکل اشاره کنم که حدود ۹ دور مذاکره بین ایران و کویت درباره این موضوع برگزار شد که آخرین دور مذاکرات به اسفند ماه ۱۴۰۱ برمی‌گردد. هشت دور از مذاکرات تا سال ۲۰۱۴ انجام شد اما از ۲۰۱۴ تا سال گذشته این مذاکرات مسکوت باقی مانده بود. قبل از آن هشت دور مذاکرات پیرامون این حوزه بین دو هیات ایرانی و کویتی به طور مرتب با رعایت پروتکل‌ها که یک بار در تهران و بار دیگر در کویت بود برگزار شد تا آنکه مذاکرات دور پایانی در تهران انجام گرفت که به نتیجه‌ای نرسید. 

وی افزود: در برخی از این مذاکرات دوجانبه، بحث‌های فنی و تخصصی طی مراحلی جلو رفت اما به دلیل اختلافات یا عمق اختلافاتی که بین دو طرف بود، به نتیجه نرسید و به جلسه بعدی واگذار شد. مانند آخرین جلسه‌ای که در اسفند ماه سال گذشته برگزار شد. در جایی صحبت از بررسی یا تحقیق میزان ذخایر به صورت مشترک شد، سپس موضوعات تشکیل یا بهره‌برداری از شرکت‌های فنی بین‌المللی برای تعیین این ذخایر در بعضی از جلسات مذاکرات گذشته مطرح شد اما به دلیل آنکه هر دو طرف نقطه‌نظرات خودشان را داشتند و بر این نقطه‌نظرات تاکید داشتند، به نتیجه مطلوب نرسیدند. این تاریخچه‌ای است که تا امروز مشاهده شده است.

ایرانی در پاسخ به این سوال که راهکار شما برای آنکه این موضوع در نهایت به نتیجه برسد و ایران هم به حقوق خود دست پیدا کند چیست، گفت: باید اشاره کنیم که پرونده حوزه گازی آرش صرفا یک حوزه گازی است؛ البته میعانات هم دارد، اما نفتی نیست. کویتی‌ها به دلیل اینکه به هیچ‌وجهی منبع گازی در اختیار ندارند، بر حل این مسئله بسیار اصرار دارند تا هرچه سریع‌تر مشکل برطرف شود و بتوانند از این حوزه بهره‌برداری کنند زیرا از داشتن گاز محروم هستند. کویت یک کشور نفت‌خیز است و ذخایر نفتی‌شان بسیار بالاست و درآمد نفتی بالایی هم دارد. اما گاز ندارند و اصرارشان بر این است.

وی افزود: منتهی موضوع به این سادگی نیست که با تعیین یک خط دریایی با تعاریف فنی که حقوقدان‌ها دارند، اختلافات به نتیجه برسد. اختلاف هم از اینجا شروع می‌شود که هر حقوقدانی چه از سمت ایران و چه از سمت کویت تعاریف خودشان را با تعیین حدود و خط مبدأ ارائه می‌کنند. این موضوع را پیچیده کرده است. اما حل این مسأله ساده نیست و باید حتما مذاکرات به هر شکل ممکنی به طور مرتب ادامه پیدا کند تا از قبل از هر مذاکره‌ای یک بخشی از این بحران حل شود. ولی ریشه و اساسی که می‌تواند مذاکرات را به نتیجه برساند، داشتن تفاهم مشترک است. یعنی هر دو طرف بالاخره باید در یک جایی از یک بخشی از موضوعات‌شان کوتاه بیایند و از جایی دیگر بهره‌برداری بیشتری کرده و در مجموع به تفاهم برسند تا به طور مسالمت‌آمیز از منابع مشترک استفاده کنند.

سفیر پیشین ایران در کویت تصریح کرد: همان‌طور که شاهد هستید عربستان و کویت ادعا می‌کنند که ایران از این ماجرا سهمی ندارد، این مسأله حتما باید با مذاکرات پیگیری و دنبال شود. هم در طرف ایرانی و هم در طرف کویتی حقوقدانانی هستند که بخواهند این موضوع را پیگیری کنند. اما اگر این موضوع بخواهد منجر شود که این اختلافات به سمت ایجاد تنش برود، در شرایط فعلی خیلی عاقلانه نیست و حتما باید راه‌حل مسالمت‌آمیز و دوجانبه در آن پیدا شود که هم منافع ملی به طور کامل و آنطور که مدنظرمان است تأمین شود و هم تنش‌زدایی صورت گرفته و جلوی درگیری‌های لفظی یا غیرلفظی گرفته شود. دو کشور ایران و کویت از گذشته تا به امروز و چه در آینده همسایه هستند و روابط معتدل و خوبی از گذشته داشتند. تبادل تجاری خوبی در معاملات اقتصادی داشتند و باید این موضوع را هم به تدریج حل کنند.

ایرانی تصریح کرد: البته باید اشاره کنم موضوع منابع، ذخایر نفتی، زمینی یا دریایی موضوع اختلاف‌انگیزی بین بیشتر کشورهای دنیا است و آنطور نیست که صرفا بین ایران و کویت باشد. خیلی از کشورهای همسایه و دوست سر موضوعات بهره‌برداری مشترک از میدان‌های مشترک با هم اختلاف‌نظر دارند. لذا تنها راه‌حل این موضوع این است که یک اراده واقعی برای حل این مشکل و حفظ منافع ملی و سرزمینی و جلوگیری از ایجاد تنش و حل مسالمت‌آمیز این موضوع وجود داشته باشد.

ایرانی در پاسخ به این سوال که عربستان در موضوع میدان گازی آرش اعلام می‌کند ایران حقی ندارد. ادعاهایی هم در مورد جزایر سه گانه  هر از چند گاهی مطرح می‌شود به نظر شما با توجه به اینکه روابط ایران و عربستان بار دیگر از سر گرفته شده است اشکال اینکه برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس درباره مالکیت ما بر سرزمین‌های خودی ادعاهایی دارند از کجا نشأت می‌گیرد، گفت: این دو موضوع با هم متفاوت است. جزایر سه‌گانه موضوع کاملا مشخصی است که این جزایر سرزمینی متعلق به جمهوری اسلامی ایران است. از زمان شکل‌گیری این جزایر ایران در آنجا حضور داشته، پرچم زده و طبق روابط بین‌المللی جزئی از سرزمین ما است. بنابراین این موضوع، متفاوت است و اگر هم کشورهایی ادعایی دارند، خیلی روی آن بحث نیست.

وی افزود: اما مسأله اختلافات مرزی ما در داخل دریا و چه خشکی موضوعاتی است که در بین خیلی از کشورها وجود دارد. اینجا اشاره کنم که اختلاف شدیدی بین امارات و قطر در مورد بعضی از آب‌های سرزمینی و جزایر و ذخایر مشترک دریایی وجود دارد. در سال‌های گذشته و طولانی هم بین عربستان و کویت این اختلافات وجود دارد. بین قطر و بحرین نیز این اختلافات وجود دارد. اختلافاتی میان کشورهای عربی با کشورهای خارج از حوزه کشورهای عربی از گذشته بوده مانند ایران و عراق که سال‌ها در مورد قرارداد ۱۹۷۵ اختلافاتی در اروندرود وجود دارد. اینها موضوعاتی نیست که بخواهد روابط سیاسی را تحت‌تأثیر قرار دهد. این اختلافات می‌تواند مؤثر باشد. اما چنانچه تفاهم وجود داشته باشد و جلسات به صورت مکرر شکل بگیرد و اراده واقعی وجود داشته باشد که به دنبال حل این موضوع بروند، در کنار روابط حسنه، با برگزاری جلسات طبیعی، اختلافات رفع خواهد شد و نباید خیلی نگران بود. اما اگر بخواهند از این موضوع در جهت تخریب روابط، بهره‌برداری سیاسی کنند، این موضوع کاملا رد می‌شود و قابل بحث نیست. طبیعی است که باید این هوشیاری بین دو طرف باشد که با طناب برخی از جهت‌ها و جریاناتی که به دنبال به هم ریختن روابط دوجانبه هستند، وارد چاه نشوند.

ایرانی در پاسخ به این سوال که پیش‌بینی شما از وضعیت آینده مناقشه ایران، کویت و عربستان بر سر میدان گازی آرش چیست و آیا باید با عربستان هم در این زمینه مذاکرات مستقیم داشته باشیم، گفت: اختلافات بین کویت و عربستان در گذشته وجود داشته و از سال ۲۰۱۴ میلادی سعودی‌ها تصمیم گرفتند این مشکل‌ را با کویت حل کنند. البته اختلاف بین دو کشور خیلی زیاد شد و این اختلاف مربوط به منطقه‌ای بود که بخشی از حوزه آرش را در برمی‌گرفت. زیرا عربستان ادعا داشت منطقه‌ای که در اختیار دارد در خاک و آب‌های کویت است. اما دو کشور از سال ۲۰۱۹ به صورت جدی و با اراده‌ای که بین رهبران دو کشور وجود داشت، با سفر محمدبن سلمان به کویت و دیدار با امیر این کشور این موضوع را به صورت مسالمت‌آمیز حل کردند و منطقه‌ای با بیش از ۵۷۰۰ کیلومتر به صورت هاشورزده هم در نقشه مشخص است که بخشی از خاک و آب کویت و بخشی از خاک و آب عربستان را در برمی‌گیرد و به توافق رسیدند تا از منابع دریایی و خاکی به صورت مشترک استفاده کنند. همچنین از سال ۲۰۲۱ هم بودجه‌ای مشخص کردند تا میدان‌ها و ذخایر زیرزمینی را توسعه دهند. 

سفیر پیشین ایران در کویت گفت: بخش‌هایی که مربوط به حوزه آرش می‌شد، حساسیت طرف ایرانی را برانگیخت و نسبت به این موضوع اعتراض کرد که همچنان متوقف است و بخش‌های دیگر که مربوط به خودشان است، در حال‌ بهره‌برداری است و ارتباطی هم به ایران ندارد. از آن زمان که عربستان و کویت مشکلات را با هم حل کردند، کویتی‌ها مدعی هستند که شریک جدیدی وارد این معامله شده و اگر قرار باشد بحث بررسی موضوعات مربوط به پرونده آرش با ایران مطرح شود، این بار طرف ثالثی هم به نام عربستان در کنارشان وجود دارد که طرف ایرانی اعلام کرده که ما در گذشته دوجانبه مذاکره کردیم و در حال‌حاضر هم معتقدیم که این بحث باید به شکل دوجانبه جلو برود. اگر به نتایجی رسیدیم و در این چارچوبی که شما با هم توافق کردید، در مورد بخشی از مدیریت منطقه‌ای خودتان با عربستان می‌توانید با این کشور کنار بیایید و تفاهم کنید، اما طرف مستقلی که از ابتدا در حال مذاکره است، کویت بوده و بعد از حل این مشکل و موضوع و به نتیجه رسیدن دو طرف، عربستان سعودی در چارچوب تفاهماتی که با طرف کویتی دارد باید با ایران هم بنشیند و به توافق برسد.

ایرانی در پاسخ به این سوال که این چالش می‌تواند در روابط تازه احیا شده دو کشور تاثیرگذار باشد، گفت: موضوعات اختلاف بین کشورها همیشه وجود داشته است. برخورد مسئولین دو کشور باید خیلی محتاطانه و حساس باشد. اظهارات‌شان احیانا منجر به ایجاد تنش نشود و وضعیت را از آنچه در آن هستیم، بدتر نکند. باید این ملاحظه و حساسیت را درنظر بگیرند. به هرحال دو طرف نیاز به روابط حسنه دارند. همه تلاش‌ها هم بر این است که این روابط به صورت حسنه وجود داشته باشد و ادامه پیدا کند. هرگونه موضوع تنش‌آمیزی را باید با عقل، حکمت و درایت و به دور از بحث‌های غوغایی، اعلامی و تطبیقی دنبال کنند.

وی افزود: کارشناس‌های خبره قدیمی و جدید منطقه‌ای حضور دارند که می‌توانند به حل این مسائل کمک کنند. اگر قرار باشد هرطرف موضع خودش را با شدت و حدت اعلام کند، هیچ کمکی به این مسأله نمی‌کند، بلکه کمک می‌کند که احتمالا این تنش‌ها مجددا به وجود بیاید. به نظر باید خیلی ملاحظه این موضوع را از دو طرف داشت و بیش از هرچیز ملاحظات مربوط به روابط دوجانبه مهم است و دو طرف باید سعی کنند مشکل را از دریچه‌های مسالمت‌آمیز حل کرده و بیشتر در پی گسترش روابط و حل واقعی مسائل و اختلافات مشترک براساس اراده دو کشور باشند.

ایرانی تصریح کرد: طرح هرگونه موضوع اختلاف‌بر‌انگیز میان دو کشور باید با نگاه دقیق با توجه به سوابق و تاریخچه‌ای که در این زمینه وجود دارد، مطرح شود. احیانا اگر بدون توجه به تاریخچه، سوابق، آخرین جلسات و آخرین گفت‌وگوها صرفا به عنوان بحث تبلیغی مطرح شود به موضوع کمک نمی‌کند و بیشتر باید ملاحظات مهم‌تر از موضوع آرش و این قضایا مدنظر باشد تا بتوانیم این تنش‌ها را به تدریج با کشورهای همسایه و کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس پیش ببریم و حل کنیم.