از امضای قرارداد مرزی ایران و عربستان تا اعتراض کویت به حضور سعودی‌ها/ مسئله «آرش» چگونه حل می شود؟

پیروز مجتهدزاده در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، در ارزیابی ادعای کویت و عربستان بر سر میدان آرش اظهار داشت: این بیان تکنیکی نیست بلکه یک طرح دعوا به صورت یکجانبه به شیوه‌ای است که خود طراح دعوا طرف مقابل را مقصر اعلام می‌کند. در این راستا عربستان عنوان کرد که چرا ایران مرزهای خود را تعیین نمی‌کند؟ و این در حالی است که خود عربستان هم حدود را تعیین نکرده، ولی ماجرا این است که از همان واکنش‌های ابتدایی هم ایران را متهم و محکوم جلوه می‌دهند.

وی با تاکید بر اینکه قضاوت یک‌طرفه شرط برخورد و حل مسائل مرزی نیست، گفت: حل مسائل مرزی و اختلافات سرزمینی و مرزی بدون حسن‌نیت محال است، اینکه در اختلافات بلافاصله و در همان ابتدا به ساکن طرف مورد اختلاف را مقصر اعلام می‌کنند نشان می‌دهد که هیچگونه حسن نیتی برای حل این مشکلات و رفع اختلافات وجود ندارد.

این کارشناس ارشد مسائل خلیج‌فارس با تاکید بر اینکه حل مشکلات سرزمینی و مرزی فقط از راه حسن نیت و رعایت حق و حقوق قانونی طرف دعوا امکانپذیر است، گفت: بنابراین در ابتدای بحث آنچه دولت عربستان اعلام کرده تهمت و محکوم کننده بوده و در مباحث مربوط به حل اختلافات مرزی و سرزمینی قابل قبول نیست.

وی بیان داشت: مشکل موجود از دید ایران نحوه برخورد عربستان با مسئله اختلافات مرزی و سرزمینی در خلیج فارس این است که عربستان مطابق معمول کشورهای عربی خلیج فارس، همیشه مباحث خود را با ابهامات زیادی توام و در این مورد هم به ایران پیشنهاد می‌کند که بهتر است مرزهای دریایی خود را تعیین و مشخص کند. در حالی که عربستان به خاطر نمی‌آورد  که ایران اولین کشور منطقه خلیج فارس بوده که به فکر مناطق دریایی و محدود و مشخص کردن حدود آب‌های سرزمینی خود بوده است.

مجتهدزاده ادامه داد: ایران در اواخر دهه ۱۹۵۰ تا اواخر دهه ۱۹۶۰ و در مواردی اوایل دهه ۱۹۷۰ همه مرزهای دریایی خود با همه همسایگان جز منطقه میدان آرش که یک منطقه‌ای است که روی نقطه مثلث مانند واقع شده و اضلاع این مثلث به حقوق دریایی سه کشور ایران و عربستان و کویت تعلق می‌گیرد مشخص کرد.

وی گفت؛ اکنون عربستان به گونه‌ای برخورد می‌کند که گویی عربستان طرف اصلی اختلاف است در حالی که حقیقت اینگونه نیست وقتی ایران قوانین دریایی خود را اعلام و محدوده‌های آب‌های سرزمین خود را مشخص کرد، دولت کویت اعتراض کرد که حد و حدوی که از سوی ایران اعلام شده قسمت‌هایی تا حدود و متعلقات دریایی کویت را در بر خواهد گرفت.

این کارشناس مسائل حوزه خلیج فارس افزود: اختلافات کویت و عربستان سعودی هم از یادگارهای عصر استعمار بریتانیا بود که بریتانیا کشور کویت را به رسمیت شناخت. یک منطقه گسترده به وسعت کشور کویت را که مورد ادعای نه چندان مشخص و مستند عربستان بود و بریتانیا که مسئول سیاست خارجی کشورهای عربی خلیج‌فارس مانند کویت در آن تاریخ بود موافقت نمی‌کرد و بالاخره منطقه مورد بحث را بعنوان منطقه بی‌طرف بین کویت و عربستان اعلام کرد که هر دو کشور می‌توانند حق و حقوقی داشته باشند بدون اینکه حدود  و حدود این حق و حقوق‌ها مشخص و مورد اشاره قرار گرفته باشد. یکی دیگر از موارد اعتراض از طرف کویت این بوده که کویت با عربستان مشکلاتی در منطقه مجاور دارد، ایران در برابر این بحث پیشنهاد کرد که بهتر است عربستان سعودی را هم وارد مذاکره کنیم و به صورت سه جانبه پیش برود تا تکلیف منطقه روشن شود. کسی که در آن زمان با دخالت عربستان سعودی مخالفت می‌کرد کویت بود که معتقد بود که منطقه مناطق دریایی هیچ ارتباطی به عربستان سعودی ندارد و کویت حاضر نیست که وارد مباحثی با ایران شود که ناچار شود حق و حقوق طرف عربستان سعودی را هم به رسمیت بشناسد در هر حال این مشکل دو کشور بوده و ارتباطی به ایران نداشت.

وی خاطرنشان کرد: امروز به مرور زمان عربستان سعودی و کویت تاحدودی توانسته‌اند که حق و حقوق خود را در منطقه بی‌طرف و دریای سرزمینی بی طرف را مشخص کنند بزرگترین مشخصه دو کشور این است که در این مناطق هم خشکی و هم دریا حقوق مساوی داشته باشند و  مباحث ابهام آمیز مسئله را از دید خودشان حل کرده اند.

مجتهدزاده اظهار داشت: امروز وقتی عربستان وارد بحث می‌شود حتی منتظر طرح مبحث از سوی کویت نیست و خود بحث را آغاز می‌کند و به جای اینکه وضعیت خود را ملاحظه کند که بکلی پیچیده در ابهام است از ایران تقاضا می‌کند مناطق سرزمینی خود را در آب‌های خلیج فارس مشخص کند در حالی که عربستان بکلی فراموش کرده است که ایران کاملا مناطق دریایی و سرحدات خود را مشخص کرده است، کشور ما در سال ۱۹۵۹ گسترش آب‌های سرزمینی خود را از ۶ مایل به ۱۲ مایل که به میزان بین المللی است و بیشتر کشورهای دنیا میزان آب‌های سرزمینی خود را در عرض ۱۲ مایل تعیین کرده‌اند؛ مشخص کرده است. همان هم باعث اولین اعتراض کویت شده بود که ایران آب‌های سرزمینی که در ۱۲ مایل اعلام کرده بخش‌های از مناطق دریایی کویت را هم شامل شده است.

وی تاکید کرد: به هرحال عربستان سعودی فراموش می‌کند که چند سال قبل از آن در اواسط دهه ۱۹۶۰ و اوایل دهه ۱۹۷۰ مناطق دریایی خود را با ایران در ابتدا خط منصفی که بین ایران و دولت استعمار بریتانیا توافق شده بود مشخص کرد. نقاطی که در وسط دریا به فاصله مساوی بین دو ساحل تعیین شد و این وصل کردن نقاط به هم خط منصف خلیج فارس بوده، این خط منصف در وسط هندسی خلیج فارس قرار می‌گیرد و عربستان وارد مذاکرات برای تحدید حدود مناطق دریایی با ایران شد، سعودی‌ها فراموش کردند که در قراردادهایی که با ایران به امضا رساندند  قبول کردند که آب‌های سرزمین ایران در منطقه نزدیک به جزیره خارک که روبروی میدان آرش قرار می‌گیرد پذیرفتند و آب‌های ساحلی ایران در منطقه خارک شامل جزیره خارک هم می‌شود. طبق قانون بین الملل جزایری که داخل آب‌های سرزمینی هر کشور قرار می‌گیرند مربوط به خاک اصلی کشور هستند که تغییر وضعیتی حاصل نمی‌کند، جزایری که در خارج از محدوده آب‌های سرزمینی کشور قرار بگیرند خود دارای آب‌های سرزمینی طبق قانون کشور هستند.

این کارشناس مسائل خلیج فارس تصریح کرد: در قوانین بین المللی اعلام شده جزایری که در نزدیکی آب‌های سرزمینی یک کشور قرار بگیرند و مماس با آبهای سرزمینی یک کشورمثل جزیره خارک که آبهای سرزمینی آن مماس با حاشیه آبهای سرزمینی سواحل ایران بوده جزو خاک اصلی آن کشور است، لاجرم آب‌های سرزمینی آن کشور در خلیج فارس از جنوب جزیره محاسبه خواهد شد یعنی آبهای سرزمینی که مماس با آبهای سرزمینی ایران است. ما ساحل جنوبی خارک را در نظر می‌گیریم که خود دارای ۱۲ مایل آبهای سرزمینی است و برای مدتی مورد قبول عربستان قرار نمی‌گرفت تا بالاخره در نتیجه مذاکرات و چانه‌زنی بالاخره عربستان نصف تاثیر خارک را پذیرفت یعنی جزیره خارک باید ۱۲ مایل آبهای سرزمینی داشته باشد ولی چون زیاده از حد انصاف آبهای سرزمینی ایران را به طرف عربستان منتقل می‌کند عربستان ایران را متقاعد کرد که نصف این تاثیر مورد نظر قرار گیرد یعنی وقتی جزیره خارک را مبنا قرار می‌دهیم به جای اینکه در جنوب جزیره خارک آبهای سرزمینی این جزیره که به جای اینکه ۱۲ مایل محاسبه شود نصف تاثیر یعنی ۶ مایل محاسبه شود.

وی گفت: عربستان فراموش می‌کند که در این توافق رسمی که با ایران داشته و آبهای دو کشور را در مرزهای خلیج فارس رسما اعلام کرده نصف تاثیر جزیره خارک بر آبهای سرزمینی ایران را پذیرفت. حال از ایران می‌خواهد که مرزهای سرزمینی خود را در دریا مشخص کند حال آنکه قسمت عمده مرزها و آبهای سرزمینی که با عربستان درگیری داشته‌ایم را بالاخره حل کردیم و قرارداد رسمی بین دو کشور وجود دارد.

مجتهدزاده معتقد است: آنچه که امروز مسئله الدره و یا میدان آرش را به میان می‌آورد ادامه مرزهای عربستان و ایران در منطقه دریایی است و در یک امتداد شرقی-غربی همان مرزهای ایران و عربستان به منطقه دریایی آرش می‌رسد. سوال اینکه چطور این مرز در قراردادی که مستقیما با ایران امضا کرده و تعیین حدود کرده رسما پذیرفته ولی اکنون از ایران می‌خواهد که مرزهای خود را مشخص کند؟ ایران مرزهای خود را با همه کشورهای همسایه جنوبی خلیج فارس مشخص کرده است حتی مرزهای با عربستان رسما به امضا رسیده و قرارداد قانونی وجود دارد و از طرف دیگر مرزهای مربوط به ایران و کویت هم مشخص شده و کویت نتوانسته قرارداد را به دلیل اختلافاتی که با عراق دارد رسمیت دهد. ما با این برخورد متوجه می‌شویم زمانی که حتی کویت حاضر نبود عربستان را وارد بحث سه‌جانبه کند اکنون سخنگوی کویت شده و از ایران می‌خواهد که مرزها و آب‌های سرزمینی خود را مشخص کند در حالی که دولت عربستان امضا کننده قرارداد دریایی مستقیم خود و ایران در منطقه جزایر العربی و الفارسی بوده که به شیوه جالبی حل شد. امروز امتداد همان خط را حاضر نیست قبول کند که این خط مورد توافق کشور عربستان سعودی و ایران بوده و امضا شده و حال از ایران می‌خواهد که مرزهای خود را مشخص کند. در حالی که عربستان در تعیین مرزهای خود با ایران  نقشه‌های مرزها را رسمیت داده و امضا کرده است پس این وضعیت فقط نشان از عدم حسن نیت دارد.

وی بیان داشت: اگر این اختلافاتی که با کویت وجود دارد واقعی است عربستان نه مستقیما با ایران درگیر باشد بلکه از نظر جغرافیایی بدلیل حق و حقوقی که در منطقه بی طرف کویت در نظر گرفت به عنوان شریک وارد بحث می‌شود و امروز ابتکار پیش کشیدن این مباحث را هم بدست گرفته است.

این کارشناس مسائل بین الملل یادآور شد: در هیچ جای دنیا و هیچ مرز خشکی و دریایی اگر حسن نیت وجود نداشته باشد مشکل تبدیل به اختلافات جدی و عمیق خواهد شد و میتواند نتایج ناخوشایندی در بر داشته باشد ما می دانیم که اختلافات سرزمینی و مرزی اگرچه تابع قوانین حقوق و قراردهای بین المللی و ویژگیهای جغرافایی کاملا مشخصی است ولی اگر طرفین درگیری باهم مسئله را در نتیجه حسن نیت حل نکنند مسائل هرگز حل نخواهد شد رفتاری که عربستان نشان میدهد مطلقا نشانی از حسن نیت ندارد.