سقوط دولت بشار اسد و پیامد‌های آن: تحلیلی بر آینده سوریه و منطقه

 سقوط دولت بشار اسد در سوریه می‌تواند نقطه عطفی برای منطقه خاورمیانه باشد و پیامد‌های گسترده‌ای در ابعاد امنیتی، سیاسی و ژئوپلیتیک به همراه داشته باشد. در ادامه، تحلیل‌هایی پیرامون تاثیرات این تحول بر کشور‌های همسایه و نظام بین‌الملل ارائه می‌شود.

۱. ناامنی و تأثیر مستقیم بر همسایگان سوریه

سقوط دولت مرکزی سوریه بدون شک به افزایش بی‌ثباتی در کشور‌های همسایه منجر خواهد شد. ترکیه، به عنوان یکی از نزدیک‌ترین کشور‌های هم‌مرز با سوریه، بیشترین آسیب را از ناامنی‌های ناشی از فروپاشی دولت سوریه خواهد دید. جریان پناهجویان، افزایش فعالیت گروه‌های تروریستی، و احتمال درگیری میان نیرو‌های محلی و منطقه‌ای در مرز‌های ترکیه، شرایطی بحرانی برای این کشور به وجود می‌آورد.

از سوی دیگر، احتمال سرایت این بحران به مصر نیز مطرح است. مصر، با توجه به وضعیت اقتصادی و اجتماعی شکننده و تنش‌های داخلی، در شرایطی مشابه سوریه قرار دارد. اگر تحولات سوریه به‌سمت جنگ داخلی گسترده یا قدرت‌گیری گروه‌های افراطی پیش برود، مصر نیز می‌تواند دچار آشفتگی سیاسی شود، چرا که ارتباطات گروه‌های اخوانی و جهادی با برخی جریان‌های داخل مصر سابقه‌دار است.

۲. نزدیکی کشور‌های عربی به ایران

در پی سقوط بشار اسد، کشور‌های عرب منطقه ممکن است به دلایلی به سمت نزدیکی با ایران حرکت کنند. نخست، تفکرات نوعثمانی‌گرایانه دولت ترکیه و رقابت تاریخی آن با کشور‌های عرب، نگرانی‌هایی جدی در میان اعراب ایجاد کرده است. کشور‌های عربی تمایل ندارند که سوریه به میدان نفوذ ترکیه تبدیل شود، چرا که این امر تعادل قوا را در منطقه برهم خواهد زد.

دومین دلیل این نزدیکی، مخالفت کشور‌های عربی با اخوان‌المسلمین و گروه‌های افراطی مشابه است. این کشور‌ها ایران را به‌عنوان قدرتی ثبات‌آفرین‌تر در مقابله با این جریان‌ها می‌بینند. ایران، با رویکرد ضدافراط‌گرایانه و روابطش با گروه‌های سیاسی و نظامی شیعی در منطقه، به متحدی استراتژیک برای کشور‌های عربی تبدیل خواهد شد، به ویژه اگر این کشور‌ها نگران از دست دادن کنترل در برابر گروه‌های سنی افراطی باشند.

۳. آغاز جنگ داخلی جدید در سوریه

برخی تحلیل‌ها معتقدند با سقوط دولت بشار اسد، بحران سوریه پایان می‌یابد، اما واقعیت به احتمال زیاد خلاف این تصور خواهد بود. تجربه تاریخی نشان می‌دهد که فروپاشی دولت مرکزی تنها آغازگر مرحله جدیدی از رقابت‌های داخلی و منطقه‌ای است. ظهور گروه‌هایی می‌تواند به ایجاد درگیری‌های گسترده برای تسهیم قدرت در داخل سوریه منجر شود.

در چنین شرایطی، گروه‌های مختلف سیاسی، قومی و مذهبی به‌دنبال سهم‌خواهی خواهند بود و این امر احتمالاً به دور جدیدی از جنگ‌های داخلی و شورش‌ها می‌انجامد. این وضعیت می‌تواند بازسازی سوریه را سال‌ها به تعویق بیندازد و پیامد‌های فاجعه‌باری برای جمعیت غیرنظامی به همراه داشته باشد.

۴. تأثیر بحران سوریه بر اسرائیل

شرایط جدید سوریه برای اسرائیل نیز پیامد‌های جدی خواهد داشت. سقوط دولت اسد، که هرچند دشمن اسرائیل بود، اما ساختار مشخصی داشت، فضای بی‌ثباتی را در مرز‌های اسرائیل ایجاد می‌کند. ظهور گروه‌های افراطی و احتمال گسترش نفوذ ایران از طریق شبه‌نظامیان محلی، چالش‌های امنیتی تازه‌ای برای تل‌آویو به همراه خواهد داشت.

علاوه بر این، احتمال حملات موشکی و عملیات‌های مرزی از سوی گروه‌های افراطی یا نیرو‌های حامی ایران افزایش می‌یابد، امری که می‌تواند به جنگی جدید در منطقه منجر شود. از منظر ژئوپلیتیک، اسرائیل در چنین شرایطی با تهدید‌های چندجانبه از سوی مرز‌های شمالی و حتی داخلی خود مواجه خواهد بود.

سقوط دولت بشار اسد نه‌تنها به معنای پایان بحران سوریه نیست، بلکه آغازگر مرحله‌ای پیچیده‌تر از رقابت‌های داخلی و منطقه‌ای خواهد بود. تأثیرات این تحول، از افزایش ناامنی در کشور‌های همسایه مانند ترکیه، اردن، عراق و حتی مصر گرفته تا تغییر در موازنه قدرت میان کشور‌های عربی، ایران و ترکیه، دامنه‌ای وسیع خواهد داشت. در این میان، کشور‌های منطقه باید با همکاری‌های مشترک و برنامه‌ریزی‌های دقیق، از گسترش بی‌ثباتی و تبدیل سوریه به میدان نبردی دائمی جلوگیری کنند.

*کارشناس مسائل سوریه و لبنان