عارف: سهم جهان اسلام از حوزه هوش مصنوعی کمتر از ۵ درصد است

 محمدرضا عارف معاون اول رئیس‌جمهور صبح امروز در اجلاس وزرای علوم کشورهای اسلامی به ایراد سخنانی پرداخت که
متن کامل سخنرانی وی به شرح زیر است:

خانم‌ها، آقایان، مهمانان گرامی،
همکاران ارجمند، وزرای محترم، عالیجنابان؛

باعث افتخار است که در میهن عزیزمان ایران، میزبان شما هستیم تا دومین نشست وزرای آموزش عالی، علوم و فناوری کشورهای عضو سکوی گفتگوی OIC-15 را برگزار کنیم. به همه شما خوش آمد می‌گویم، از دیدن شما بسیار خوشحالم و امیدوارم که ضمن داشتن نشستی موثر ساعات و اوقات خوشی را در ایران داشته باشید. ما امروز در اینجا گرد هم آمده‌ایم تا علاوه بر بررسی حرکت رو به جلو در حوزه‌های علوم، آموزش، فناوری و نوآوری، و یکپارچگی و اتحاد میان ملل مسلمان در ورای مرزهای ملی را، یک گام دیگر به جلو ببریم و معتقدم برای این حرکت رو به جلو، هیچ ساعت و قلمرو بهتر و چابک‌تر از پهنه علم و فناوری، یکپارچگی ملل مسلمان کمک نمی‌کند. قبل از هر چیز مایلم صحبت‌های خود را با ارائه گزارشی مختصر از توانمندی‌های علمی و فناوری جمهوری اسلامی ایران آغاز نمایم.

طی 46 سال گذشته و پس از پیروزی انقلاب شکوهمند ایران اسلامی، بیش از 2500 دانشگاه و موسسه آموزش عالی در کشور تاسیس شده است و بیش از 3 میلیون دانشجو در دانشگاه‌های کشور در حال تحصیل هستند در حالی که پیش از انقلاب تنها حدود 176 هزار دانشجو به تحصیل اشتغال داشتند.

همچنین از نظر پزشکی پیش از انقلاب رتبه 43 را در جهان داشتیم اما اکنون در رتبه 9 جهان قرار داریم. خوشبختانه جمهوری اسلامی ایران در دهه‌های اخیر در زمینه‌هایی نظیر فناوری نانو، هوافضا، فناوری زیستی، ICT ،پزشکی، اختراعات، مدال‌های المپیاد و افزایش نرخ باسوادی بانوان پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. از نظر صنعتی پیش از پیروز انقلاب در رتبه 6 در دنیا قرار داشتیم اما امروز در رتبه 17 دنیا قرار داریم.

پیش از انقلاب 80 موسسه پژوهشی در کشور وجود داشت ولی در حال حاضر بیش از 340 موسسه پژوهشی داریم. تعداد هیئت علمی در جمهوری اسلامی از 900 نفر پیش از انقلاب به بیش از 63 هزار نفر افزایش یافته است. در حال حاضر بیش از 13 هزار شرکت دانش بنیان در کشور ایجاد شده است. این دستاوردهای علمی و فناوری علی‌رغم تحریم‌های غیرقانونی، ظالمانه و ضد انسانی غرب و خصوصاً آمریکا حاصل شده است.

اگر روزی دانشمندان علوم اجتماعی و برنامه‌ریزی اقتصادی، رشد اقتصادی، گسترش تجارت، سرمایه‌گذاری مستقیم و سیاست‌های پولی و مالی را سرمنشا پیشرفت توسعه و ترقی معرفی می‌کردند، امروز اجماعی رو به گسترش شکل گرفته است که توسعه پایدار جوامع انسانی، ناگزیر از مسیر علم، فناوری و نوآوری می‌گذرد. این واقعیت، به خصوص درباره جوامع در حال توسعه مسلمان که طلب علم از گهواره تا گور، سرلوحه امور خود قرار داده‌اند، نمود بیشتر یافته است.

در شرایطی که نظم جهانی در همه ساعت‌های مهم و مورد توجه بشر، در معرض تغییر و دگرگونی بنیادین قرار گرفته ما دولت‌ها و سیاستگذاران کشورهای مسلمان وظیفه‌ای بزرگ بر عهده داریم تا علم و فناوری را محور و مدار توسعه کشورهایمان قرار دهیم. در عصری که چالش‌های جهانی مانند تغییرات اقلیمی، بیماری‌های همه گیر، فقر و بیکاری، خشک شدن سرزمین‌ها، بحران آب، مشکلات آلاینده‌های زیست محیطی و گرم شدن زمین  هیچ قلمرو و مرزی نمی‌شناسند، ما به عنوان سیاستگذاران علوم، فناوری و آموزش کشورهای اسلامی ضمن حفظ سیاست‌های مربوط به تصدی علمی در قلمرو علم و فناوری، بایستی به سمت همگرا کردن راهبردهای ملی علم، فناوری و نوآوری حرکت کنیم.

در حالی که اعضای سکوی گفتگوی OIC-15 در بالاترین سطح سیاست‌گذاری، برای چنین هدفی در تهران گرد هم آمده‌اند، از این بسیار مسرورم که توافق شده است در پایان این نشست بیانیه‌ای به عنوان اولین سند مشترک هوش مصنوعی کشورهای اسلامی ارائه شود، سندی که نشان دهنده عزم مشترک ما برای حرکت در مسیر سیاست‌های همگرا باشد.

در حالی که سیاست‌گذاری به خصوص سیاست‌گذاری هم راستا در قلمرو علم و فناوری میان دولت‌ها و کشورهای اسلامی یک ضرورت اجتناب ناپذیر است، مایلم به شکلی خاص نظر شما را به اهمیت سیاست‌گذاری در رابطه با دو گروه اجتماعی بسیار مهم جلب نمایم، دو گروهی که تمرکز و توجه به آنها از این قابلیت برخوردار است که درهای پیشرفت در علم و فناوری را به سوی جهان اسلام بگشاید: جوانان و زنان.

نخست: جوانان. هیچ جمعه قادر به نادیده گرفتن نقش جوانان در پیشبرد علم و فناوری نیست که اگر چشم به روی جایگاه و نقش تعیین کننده آنان ببندند، خود را از ترقی و پیشرفت محروم کرده است. بیش از یک میلیارد و 800 میلیون نفر از جمعیت امروز جهان را جوانان و نوجوانان 10 تا 24 ساله تشکیل می‌دهند که اکثریت قاطع آنها در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند که ما نیز کمابیش جزو آنها هستیم. این جمعیت سرشار از انگیزه و پرشور، فرصتی بی بدیل پیش روی ملل مسلمان قرار داده تا از انرژی، خلاقیت و قابلیت یادگیری آنها بهره ببرد، جوانان در واقع خط مقدم پیشرفت‌های علمی جهان هستند.

ابتکارات چند جانبه‌ای که در این مورد و در چهارچوب سکوی گفتگوی OIC-15 قابلیت اجرایی دارند عبارت‌اند از راه‌اندازی مراکز، تشکیل شبکه بین اسلامی سفیران جوان علم، فناوری و نوآوری، راه اندازی پلتفرم‌های رایگان یا کم هزینه در زمینه فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی، بلاکچین و نانو و فناوری که می‌بایست مورد توجه جدی کشورهای اسلامی قرار گیرد.

موضوع دوم، بحث زنان در علم و فناوری است. در هر الگویی از توسعه علم، فناوری و نام‌آوری که مبتنی بر ضروریات، ظرفیت‌ها و اولویت کشورها ترسیم می‌شود، نقش پررنگ زنان که نیمی از افراد جامعه را تشکیل می‌دهند، ضامن دستیابی به اهداف توسعه ملی کشورها است. ارتقای کمی و کیفی آموزش‌های دانشگاهی برای زنان، کارآفرینی و بهره‌گیری از خلاقیت این قشر دستیابی به راهکارهای اجرایی برای بهره‌گیری از توان آنها در آزمایشگاه‌ها، کارگاه‌ها و پروژه‌های تحقیقاتی، می‌تواند بر ظرفیت توسعه پایدار کشورهای مسلمان به طور جدی و موثر بیفزاید.

خانم‌ها،آقایان و مهمانان ارجمند

برگزارکنندگان اجلاس تهران به درستی و با درک هوشمندانه هوش مصنوعی را به عنوان موضوع محوری آن انتخاب کرده اند.

مایلم توجه شما را به این واقعیت جلب نمایم که بر اساس برآوردهای معتبر هوش مصنوعی چیزی حدود 40 تا 60 درصد از مشاغل سراسر جهان را، تحت تاثیر قرار خواهد داد و در حالی که احتمال دارد حدود 83 میلیون فرصت شغلی طی چهار سال آینده تعطیل شوند، حداقل 69 میلیون فرصت شغلی جدید وابسته به هوش مصنوعی پدید خواهد آمد.

در حال حاضر سهم جهان اسلام از تولید علم، توسعه فناوری و ارزش آفرینی اقتصادی در حوزه هوش مصنوعی، کمتر از 5 درصد برآورد می‌شود که با پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های بالقوه کشورهای اسلامی فاصله معناداری دارد. تدوین برنامه‌ای بین دولتی و همکاری فعال کشورهای جهان اسلام برای افزایش سهم کشورهای اسلامی در بازار جهانی هوش مصنوعی حائز اهمیت است. کشورهای اسلامی امکانات قابل توجهی در اختیار دارند که پیشران توسعه هوش مصنوعی محسوب می‌شوند. برخی از امکانات عبارتند از:

جمعیتی جوان و علاقه‌مند به توسعه و استفاده از فناوری‌های نوظور و به طور خاص هوش مصنوعی
سرمایه انسانی پویا و در حال رشد در زمینه‌های علوم پایه و مهندسی و سایر رشته‌های مرتبط
بازار داخلی بزرگ کشورهای اسلامی؛ بیش از این 1,8 میلیارد مسلمان در سراسر جهان و تقاضای گسترده برای محصولات و خدمات هوش مصنوعی در حوزه‌هایی چون سلامت، آموزش، زبان، فین تک اسلامی و حکمرانی دیجیتال

جمهوری اسلامی ایران نیز با نگاه راهبردی به اهمیت هوش مصنوعی، به توسعه علم و فناوری در این حوزه اعتقاد راسخ دارد. تشکیل «ستاد توسعه فناوری و کاربردهای هوش مصنوعی» زیر نظر ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران، گواهی بر عزم کشور برای پیشبرد این حوزه است. همچنین در قانون برنامه هفتم پیشرفت تامین زیرساخت‌های یکپارچه و تقویت زیست بوم فناوری در حوزه هوش مصنوعی به عنوان یکی از حوزه‌های پیشران و اقتدار آفرین کشور مورد تاکید قرار گرفته است.

جمهوری اسلامی ایران اقدامات متعددی در راستای توسعه زیرساخت‌ها، پشتیبانی هوشمند و حمایت از زیست بوم نوآوری در حوزه هوش مصنوعی را در دستور کار خود قرار داده است از جمله این اقدامات می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

حمایت هدفمند از پروژه‌های پژوهشی و فناوری با تمرکز بر توسعه «دستیارهای هوش مصنوعی» برای دستگاه‌های اجرایی و وزارتخانه‌ها با هدف ارتقاء بهره‌وری، شفافیت و کارآمدی در خدمات عمومی؛
تنظیم‌گری داده و هوش مصنوعی در راستای تقویت و شکل‌دهی به نوآوری و صیانت از حقوق کاربران؛
حمایت‌های مالی و بلاعوض از شرکت‌های فناور و دانش بنیان فعال در حوزه هوش مصنوعی برای تسهیل توسعه فناوری‌های بومی، شکل‌دهی به بازار داخلی، تجاری‌سازی و تسریع ورود محصولات هوش مصنوعی به بازار؛
اقدامات در کنار برنامه‌ریزی برای توسعه زیرساخت‌های ابری و پردازشی ملی، گامی موثر در مسیر تحقق حکمرانی هوشمند و اقتدار فناورانه محسوب می‌شود.

جمهوری اسلامی ایران بر این باور است که مسیر آینده توسعه هوش مصنوعی در جهان اسلام باید بر سه اصل استوار باشد:
1ـ همکاری چند جانبه
2ـ هم افزایی علمی
3ـ توسعه زیرساخت‌های مشترک

بر این اساس چند پیشنهاد مشخص برای گسترش و تعمیق همکاری‌های بین کشورهای اسلامی در توسعه علم و فناوری در حوزه هوش مصنوعی ارائه می‌نمایم.

تشکیل کارگروه عالی راهبری توسعه هوش مصنوعی در سازمان همکاری‌های اسلامی با هدف ایجاد ساختاری مستمر برای هم‌اندیشی، تصمیم‌سازی و رصد تحولات جهانی در حوزه هوش مصنوعی؛
 تدوین نقشه راه میان مدت و بلند مدت همکاری‌های علمی و فناورانه در حوزه هوش مصنوعی با تمرکز بر تعریف اهداف واقع‌گرایانه، نقاط تمرکز مشترک و گام‌های اجرایی توسط کشورهای اسلامی برای توسعه همه جانبه حوزه‌ها و کاربردهای اولویت‌دار هوش مصنوعی
شبکه‌سازی مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی کشورهای اسلامی در حوزه هوش مصنوعی با هدف بهره‌گیری و به اشتراک‌گذاری ظرفیت نخبگانی و نهادهای علمی در سراسر جهان اسلام برای تحقیق و توسعه مشترک و تشریک مساعی در توسعه فناوری و راه‌اندازی برنامه‌های آموزشی دانشگاهی و حرفه‌ای مشترک در زمینه هوش مصنوعی
تامین مالی مشترک پروژه‌ها و زیرساخت‌های پژوهش و فناوری هوش مصنوعی برای تامین مالی زیرساخت‌های کلیدی و پروژه‌های راهبردی مشترک و استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی با استفاده از ظرفیت کشورهای اسلامی، بانک توسعه اسلامی و توسعه سرمایه‌گذاری جسورانه در جهان اسلام.
تدوین منشور اخلاق اسلامی در حوزه هوش مصنوعی با هدف دستیابی به چارچوبی اخلاق محور و بومی، بر اساس اصول شریعت اسلام، کرامت انسانی و عدالت اجتماعی

در این راستا جمهوری اسلامی ایران آمادگی خود را برای نقش‌آفرینی و مشارکت موثر در پیاده‌سازی این پیشنهادها اعلام می‌دارد.

در پایان یادآور می‌شوم هوش مصنوعی صرفاً یک فناوری نیست بلکه دارای تاثیرات همه جانبه بر صنعت، اقتصاد و جوامع انسانی است. اگر ما،ملت‌های مسلمان با اراده جمعی، دانش و همکاری، در این مسیر گام برداریم، ان‌شاالله قادر خواهیم بود به صورت جمعی آینده‌ای را خلق نماییم که در آن هوش مصنوعی، در خدمت کسب و کارها، دولت‌ها، انسانیت، توسعه و کرامت باشد.

از توجه و عنایت شما عزیزان سپاسگزارم.