چه ریسک‌هایی سهامداران حقیقی بورس را تهدید می‌کند؟

 در این میان متولیان به نظر می‌رسد در مدیریت بحران آن طور که شاید و باید عمل نکردند. از سوی دیگر صندوق‌های اهرمی، که در روزهای خوش بازار رشدی شتابان داشتند، حال در شرایط پیچیده‌ای قرار دارند و طرح بیمه سهام با بازدهی ۲۰درصدی، جذابیت چندانی برای سرمایه‌گذاران ایجاد نکرده است. برای نجات بازار از این وضعیت شکننده به نظر می‌رسد تزریق فوری نقدینگی و مدیریت ریسک‌‌‌های سیاسی ضروری است. بدون مداخله قاطع و هماهنگی نهادهای کلان، خطر خروج سرمایه‌گذاران حقیقی و تضعیف بیشتر بازار جدی خواهد بود.

ردپای ریسک‌‌‌ها در بورس

برزو حق‌‌‌شناس کارشناس بازار سرمایه در خصوص روند هفته گذشته بازار عنوان کرد: هفته گذشته، بازار سرمایه تحت‌تاثیر تنش‌‌‌های منطقه‌‌‌ای، به‌‌‌ویژه سایه سنگین جنگ، هفته‌‌‌ای منفی را تجربه کرد. این روند نزولی که از هفته پیش از آن آغاز شده بود، به دلیل تشدید ریسک‌‌‌های سیستماتیک، از جمله تبدیل ریسک بالقوه جنگ به یک تهدید بالفعل، ادامه یافت. در این میان هرچند در مقاطعی مانند شهادت سردار سلیمانی یا تنش‌‌‌های سال‌های گذشته با اسرائیل، بازار با نوساناتی مواجه بوده، اما ریسک جنگ مستقیم همواره به‌‌‌صورت بالقوه باقی مانده بود.

هفته‌‌‌های اخیر اما شاهد تبدیل این ریسک به یک تهدید بودیم که تاثیر منفی قابل‌‌‌توجهی بر بازار گذاشت. این وضعیت، همراه با سایر ریسک‌‌‌های سیستماتیک، فشار فروش را در بازار افزایش داده و منجر به تداوم روند نزولی شد. با وجود شرایط منفی کنونی، ارزش دلاری بورس تهران نشان‌‌‌دهنده ارزندگی مطلوب بازار است. این سطح ارزش‌‌‌گذاری، فرصت‌‌‌های جذابی را برای سرمایه‌گذاران فراهم کرده است. با این حال، تبدیل این ارزندگی به رشد قیمتی سهام و سودآوری برای سرمایه‌گذاران، به عوامل متعددی وابسته است. مهم‌ترین این عوامل، کاهش محسوس ریسک‌‌‌های سیستماتیک، به‌‌‌ویژه ریسک‌‌‌های سیاسی، است. تا زمانی که این ریسک‌‌‌ها به‌‌‌طور موثری مدیریت نشوند، بازگشت بازار به روند صعودی با چالش‌‌‌های جدی مواجه خواهد بود.

حق شناس در ادامه افزود: یکی از راهکارهای پیشنهادی برای بهبود وضعیت بازار، حمایت‌‌‌های دولتی و اجرای طرح‌‌‌هایی مانند بیمه سهام است. این طرح، در صورت اجرای صحیح، می‌تواند فشار فروش را کاهش داده و اعتماد سرمایه‌گذاران را به بازار بازگرداند. با این حال، تجربه‌‌‌های ناموفق گذشته در اجرای این طرح، خاطره منفی در ذهن سهامداران به‌‌‌جا گذاشته است. برخی سهامداران از عدم‌پایبندی بازارساز به تعهدات خود، به‌‌‌ویژه در پرداخت هزینه‌‌‌های وعده داده‌‌‌شده، گلایه‌‌‌مند هستند. این موضوع، اعتماد عمومی به چنین طرح‌‌‌هایی را تضعیف کرده است.

با این وجود اخبار اخیر حاکی از احتمال دستیابی به توافق می‌رود که می‌تواند به کاهش فشار فروش در بازار کمک کند. در صورت تحقق این توافق و همراهی آن با حمایت‌‌‌های موثر دولتی، بازار ممکن است در هفته جاری نشانه‌‌‌هایی از بازگشت را نشان دهد. با این حال، برای تبدیل این بازگشت به یک روند صعودی پایدار، لازم است ریسک‌‌‌های سیاسی به‌‌‌طور کامل مدیریت شوند و تکلیف ریسک‌‌‌ها روشن شود.

حق شناس در پایان افزود: بورس تهران در حال حاضر در یکی از حساس‌‌‌ترین مقاطع خود قرار دارد. ارزندگی بالای بازار، فرصت‌‌‌های بی‌‌‌نظیری را برای سرمایه‌گذاری فراهم کرده، اما ریسک‌‌‌های سیستماتیک، به‌‌‌ویژه ریسک‌‌‌های سیاسی و جنگ، مانع از تحقق این پتانسیل شدند. حمایت‌‌‌های دولتی، در صورت اجرا با شفافیت و تعهد، می‌توانند نقش مهمی در کاهش فشار فروش و بازگرداندن اعتماد به بازار ایفا کنند. با این حال، تا زمانی که ریسک‌‌‌های سیاسی به‌‌‌طور موثری مدیریت نشوند، بازگشت پایدار بازار دشوار خواهد بود. سرمایه‌گذاران و سیاستگذاران باید با دقت تحولات آتی را رصد کنند تا بتوانند از فرصت‌‌‌های موجود در این بازار ارزنده بهره‌‌‌مند شوند.

محمد خبری‌زاد کارشناس بازار سرمایه پیرامون سرخ‌‌‌پوشی شاخص‌‌‌ها در هفته اخیر اظهار کرد: بورس در هفته‌‌‌های اخیر روزهای پرتلاطمی را پشت سر گذاشته است. با وقوع تنش‌‌‌ها، ریسک سیستماتیک بالقوه به بالفعل تبدیل شد و بورس با شوک عمیقی مواجه شد. پس از وقوع بحران، بورس ایران پس از نه روز معاملاتی فعالیت خود را از سر گرفت. اما این بازگشت، با تلاطم‌‌‌های فراوانی همراه بود. صف‌‌‌های سنگین فروش و نبود تقاضای کافی برای خرید، به‌‌‌ویژه در سهام کوچک و صندوق‌های سرمایه‌گذاری، وضعیت بازار را دچار دگرگونی کرد. این وضعیت نشان‌‌‌دهنده عمق بحران و ناتوانی بازار در بازگشت به شرایط عادی بود. به نظر می‌رسد نبود حمایت موثر و فقدان تزریق نقدینگی کافی، بازار را در وضعیتی شکننده قرار داده که می‌توان آن را به «مرگ مغزی» بازار تشبیه کرد؛ وضعیتی که بدون مداخله فوری و قاطع به فضای سردرگمی سرمایه‌گذاران افزود. از سوی دیگر یکی از نکات برجسته در تحلیل این دوره، عدم‌شناخت کافی متولیان از ابعاد بحران بود.

برخلاف تصور رایج که سازمان بورس را تنها نهاد مسوول مدیریت بازار می‌‌‌داند، این بحران فراتر از حوزه اختیارات سازمان بورس بود. حملات موشکی به زیرساخت‌‌‌های مسکونی، شهادت تعدادی از هم‌‌‌وطنان و تبعات روانی و اقتصادی این رویداد، ریسک سیستماتیک ملی ایجاد کرد که نیازمند هماهنگی و همکاری نهادهای کلان مانند بانک مرکزی، وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) و وزارت اقتصاد بود. سازمان بورس، به‌‌‌عنوان متولی اصلی بازار، تلاش‌‌‌هایی برای هماهنگی و برگزاری جلسات انجام داد، اما فقدان حمایت مطلوب نهادهای بالادستی، این تلاش‌‌‌ها را ناکام گذاشت.

خبری‌زاد در ادامه افزود: یکی از وعده‌‌‌های مطرح‌‌‌شده، تزریق ۱۲۰‌هزار میلیارد تومان نقدینگی به بازار بود. اما برآوردها نشان می‌دهد که تاکنون تنها حدود ۲۰همت از این مبلغ تزریق شده است. این مقدار، برای بازاری که در شرایط بحرانی به سر می‌‌‌برد، ناکافی است. به نظر می‌رسد درصورتی‌‌‌که در هفته نخست بازگشایی، ۳۰ تا ۵۰ همت نقدینگی تزریق می‌‌‌شد، بازار می‌توانست به شرایط باثبات‌‌‌تری بازگردد. اما تاخیر در تزریق نقدینگی و حجم ناکافی آن، موجب شد که فروشندگان بالقوه همچنان در بازار باقی بمانند و فشار فروش ادامه یابد. در شرایط فعلی، برآورد می‌شود که بازار به حداقل ۵۰ همت نقدینگی دیگر نیاز دارد تا فروشندگان بالقوه از بازار خارج شوند و شرایط به حالت عادی نزدیک‌‌‌تر شود.

این نقدینگی باید به‌‌‌صورت هدفمند و در بخش‌‌‌های کلیدی مانند سهام کوچک و متوسط و صندوق‌های سرمایه‌گذاری تزریق شود. همچنین یکی از معضلات اصلی هفته‌‌‌های اخیر، عملکرد ضعیف صندوق‌های اهرمی بود. این صندوق‌ها که در دوره‌‌‌های صعودی بازار باهدف افزایش دارایی تحت مدیریت (AUM) خود بی‌‌‌محابا گسترش یافتند، در دوره‌‌‌های نزولی به‌‌‌شدت آسیب‌‌‌پذیر ظاهر شدند. در روزهای مثبت بازار، مدیران این صندوق‌ها تنها در اندیشه بزرگ‌تر کردن حجم صندوق‌ها بودند و توجه کافی به مدیریت ریسک و پیش‌بینی روزهای بحرانی نداشتند. اکنون در شرایط منفی بازار، در صورت تداوم شرایط منفی برخی از این صندوق‌ها با شرایط پیچیده‌‌‌ای دست‌‌‌به‌‌‌گریبان خواهند بود.

خبری‌زاد در خصوص طرح بیمه سهام ادامه داد: یکی از اقدامات پیشنهادی برای حمایت از بازار، طرح بیمه سهام بود که باهدف تشویق سرمایه‌گذاران به حفظ سهام خود ارائه شد. بااین‌‌‌حال، نرخ بازدهی ۲۰درصدی این طرح، در مقایسه با بازدهی ۳۶درصدی صندوق‌های با درآمد ثابت، جذابیتی برای سرمایه‌گذاران ندارد. این نرخ پایین، به‌‌‌ویژه برای سرمایه‌گذاران خرد با پرتفوی کمتر از ۵۰۰میلیون تومان (که گروه هدف این طرح هستند)، نمی‌تواند انگیزه کافی برای ماندن در بازار ایجاد کند. بسیاری از سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند با فروش سهام خود و سرمایه‌گذاری در صندوق‌های با درآمد ثابت، بازدهی بیشتری کسب کنند و در صورت بهبود شرایط بازار، دوباره به بورس بازگردند.

خبری‌زاد در پایان گفت: باتوجه‌‌‌به تداوم روند فرسایشی بازار، پیش‌بینی می‌شود که هفته آینده نیز شاهد ادامه این وضعیت باشیم. این شرایط، سرمایه‌گذاران خرد را به خروج از بازار و سرمایه‌گذاری در دارایی‌‌‌های جایگزین مانند رمزارزها، سکه و طلا سوق می‌دهد.

نتیجه این روند، بازاری خالی از سرمایه‌گذاران حقیقی و ضعیف‌‌‌تر شدن ساختار آن خواهد بود. برای جلوگیری از این سناریو، تزریق نقدینگی هدفمند و فوری ضروری است. علاوه بر این، انتشار اخبار مثبت و محکم سیاسی می‌تواند به بازگشت اعتماد به بازار کمک کند. اما تکیه بر سیاست «خودبه‌‌‌خود درست می‌شود»، نه‌‌‌تنها کارساز نیست، بلکه به تعمیق بحران منجر می‌شود.