تحول در تامین آب: سد طالقان به نجات کرج و تهران می‌آید

 جدیدترین هشدار درباره وضعیت ذخایر آبی استان‌های تهران و البرز، حرف‌های دیروز سخنگوی صنعت آب است که اعلام کرد استان‌های تهران و البرز با جمعیت ۲۰ میلیون نفری، در معرض بیشترین تنش آبی قرار گرفته‌اند. عیسی بزرگ‌زاده ضمن اعلام اینکه از این پس، آب مورد نیاز شهر کرج از سد کرج تامین نخواهد شد و قرار است منابع آب شهر کرج از سد طالقان تامین شده و در عوض، آب سد کرج به تهران اختصاص یابد تا بخشی از نیاز پایتخت را تامین کند، هشدار داد: «تا سال ۱۴۰۷، مصرف استان تهران باید از حدود ۳.۷ میلیارد مترمکعب به ۲.۲ میلیارد مترمکعب کاهش یابد.

در این میان، کاهش ۳۰ درصدی برداشت آب زیرزمینی اجتناب‌ناپذیر است. سهم کشاورزی از مصرف آب استان حدود ۴۵ درصد است و اگر این سهم اصلاح نشود، رسیدن به تعادل آبی ممکن نخواهد بود. کمیت آب را نمی‌شود همیشه با هزینه جبران کرد. وقتی بارش نباشد یا آبخوان خالی باشد، حتی پول هم راهگشا نیست.

مدیریت مصرف و بازنگری در نظام تعرفه‌گذاری، شرط لازم برای پایداری آب در پایتخت است. تهران شهری چند منبعی است و حدود ۵۰ درصد آب در تهران از منابع زیرزمینی و ۵۰ درصد از منابع سطحی تامین می‌شود. حس مسوولیت‌پذیری و مدیریت مصرف باید در همه ما تقویت شود، تعرفه آب در تهران به‌گونه‌ای نیست که بتواند بازدارنده باشد. به عنوان نمونه، مصرف تا ۱۲ مترمکعب در ماه، معادل ۱۴،۶۲۵ تومان است و اگر یک و نیم برابر الگو مصرف شود، قبض به حدود ۸۸،۴۸۱ تومان می‌رسد. قانون فعلی اجازه تغییر اساسی در تعرفه را نمی‌دهد و یکی از نقاط ضعف ما همین جاست. تعرفه باید بازدارنده باشد، مخصوصا برای کسانی که دو تا سه برابر الگو مصرف می‌کنند. در چهار ماه نخست سال ۱۴۰۴، حدود ۴۷،۵۰۰ مشترک پرمصرف شناسایی و مشمول اقدامات اصلاحی شده‌اند. در تهران بیش از ۳،۰۰۰ فضای سبز و ۷۰۰ حلقه چاه در اختیار شهرداری قرار دارد که ۵۵ حلقه از این چاه‌ها کیفیت آب شرب دارند و متاسفانه این چاه‌ها در اختیار وزارت نیرو قرار نگرفته‌اند در حالی که طبق قانون هوای پاک باید برای آبیاری فضای سبز از پساب استفاده شود. این چاه‌ها باید به وزارت نیرو بازگردانده و چاه‌هایی با کیفیت شرب نیز وارد چرخه تصفیه و توزیع شوند تا از افت بیلان آب زیرزمینی جلوگیری شود. طول شبکه آبرسانی تهران حدود ۲۱ هزار کیلومتر است و برخی لوله‌ها ۵۰ تا ۷۰ سال قدمت دارند. به دلیل اختلاف ارتفاع مناطق مختلف شهر، ناچار به استفاده از فشارشکن‌های متعدد هستیم، اما این فشارشکن‌ها هم گاهی به شکل مطلوب عمل نمی‌کنند.

کاهش فشار آب باعث می‌شود تا در برخی خانه‌های طبقه اول یا دوم افت فشار جدی حس شود، اما اگر فشار بالا برود، نشت شبکه به حدود ۸۰ میلیون مترمکعب در سال می‌رسد.» بحران کم آبی که برای کل کشور به یک معضل پرخطر تبدیل شده البته از سوی وزیر نیرو هم مورد هشدار قرار گرفته چنان که به تازگی وزیر نیرو ضمن عذرخواهی از مردم بابت افت فشار آب، با جمله تاکیدی «آب نیست» از وضع تعرفه‌های سنگین و هزینه‌گذاری واقعی برای مشترکان پرمصرف خبر داد.

این اخطار‌ها و هشدار‌ها دلیلی جز کاهش شدید منابع آبی کشور ندارد. طبق آخرین گزارش از وضعیت منابع آبی کشور، نه تنها میزان آب موجود در مخازن سد‌های کشور فقط ۴۶ درصد ظرفیت مخازن را پر کرده، بلکه همین میزان آب موجود در مخازن سد‌ها در مقایسه با سال قبل، ۲۶ درصد کاهش یافته است. علاوه بر این طبق همین گزارش، میزان ورودی آب به سد‌های کشور از ابتدای سال آبی جاری (از ابتدای مهر پارسال) تاکنون ۴۳ درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل بوده و ۱۸ سد مهم کشور کمتر از ۲۰ درصد ظرفیتشان پر شده‌اند و در همین گزارش، شرایط آب در بسیاری از استان‌ها از جمله تهران، خوزستان، فارس و سیستان‌وبلوچستان به وضع بحرانی رسیده و وضع ذخایر ۵ سد اصلی تامین‌کننده آب استان تهران هم کمتر از شرایط نرمال است.

سخنگوی صنعت آب طی روز‌های قبل هم هشدار داده بود که «میزان ذخایر آب در سد‌های تهران و البرز کاهش جدی داشته و با وجود آنکه پیش‌بینی شده بود در سد‌های حوضه استان تهران در ماه‌های اردیبهشت و خرداد بارش‌های نرمالی داشته باشیم، اما چنین اتفاقی رخ نداد و مجموع بارش‌های دریافتی از ابتدای سال آبی تا ۲۱ تیرماه امسال حدود ۱۵۰ میلیمتر بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۴ درصد کاهش دارد.

سد امیرکبیر ۵۸ درصد، سد لار ۳۴ درصد، سد طالقان ۳۲ درصد و مجموع سد‌های لتیان و ماملو ۴۷ درصد کاهش نسبت به سال قبل را تجربه می‌کنند و این نشان می‌دهد که سال آبی سختی را پیش‌رو داریم. از زمستان سال گذشته، بار‌ها از طریق رسانه‌ها از مردم شریف استان‌های تهران، البرز و بخش‌هایی از قزوین که از این سد‌ها مصرف دارند، درخواست کردیم با مدیریت مصرف آب به ما کمک کنند، اما کاهش مصرف فعلی کفایت لازم را نداشته و بیم آن می‌رود که در صورت تداوم روند فعلی، رفاه آبی مردم به‌ویژه در مناطق تحت پوشش سد‌های پنج‌گانه کاهش یابد.

به دلیل کم بارشی‌های رخ داده، در مجموع آورد آبی سد‌ها از ابتدای سال آبی جاری تا ۲۱ تیر ماه حدود ۲۲.۴ میلیارد متر مکعب بوده که نسبت به سال گذشته که ۳۹.۱۵ میلیارد مترمکعب بوده ۴۳ درصد عقب‌ماندگی داریم.» طبق ارزیابی شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، تهران در کنار ۵۱ شهر دچار تنش آبی قرار گرفته است.

کاهش منابع آبی در کل کشور و به خصوص در پایتخت در حالی است که دیروز صادق ضیاییان؛ رییس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری ایسنا از گرم‌تر شدن هوای کشور طی روز‌های آینده خبر داد.