تأثیر نوسانات بازار جهانی بر صادرات محصولات فولادی ایران

 صادرات زنجیره فولاد کشور در شش‌ماهه نخست سال جاری براساس داده‌های انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران با رشد قابل توجهی همراه بوده است. در مجموع، حجم صادرات آهن و فولاد ۳۴ درصد و کل زنجیره فولاد ۴۵ درصد افزایش یافته است. این در حالی است که در آمار سه‌ماهه ابتدایی سال، روند صادرات نزولی گزارش شده بود. بنابراین، می‌توان گفت نیمه دوم فصل بهار و تابستان شاهد چرخش مثبت در مسیر صادرات فولاد کشور بوده است.

ارزش صادرات محصولات زنجیره آهن و فولاد در این مدت با رشد ۲۶ درصدی به مرز ۴ میلیارد دلار رسیده است. این رشد نشان می‌دهد که به‌رغم نوسانات بازار جهانی و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، بخش فولاد توانسته سهم خود را در صادرات غیرنفتی کشور تقویت کند.

فولادسازان و صادرات مواد اولیه

ترکیب صادرات فولاد ایران طی این دوره تغییر محسوسی داشته است. روند صعودی صادرات مواد اولیه همچنان ادامه دارد و در این میان، صادرات کنسانتره سنگ‌آهن نسبت به مدت مشابه سال گذشته دو برابر شده است. هرچند این موضوع از منظر ارزآوری کوتاه‌مدت مثبت ارزیابی می‌شود، اما نگرانی‌هایی را در بین فولادسازان داخلی به وجود آورده است، زیرا افزایش صادرات مواد خام می‌تواند تأمین خوراک صنایع پایین‌دستی را در ماه‌های آتی با چالش مواجه سازد.

البته در خصوص این موضوع، اختلاف‌نظر و جنجال‌های قابل توجهی میان بخش‌های مختلف زنجیره فولاد شکل گرفته است. تولیدکنندگان و صادرکنندگان کنسانتره و سنگ‌آهن معتقدند که میزان فعلی صادرات منطقی است و حتی باید افزایش یابد. مهرداد اکبریان، رئیس انجمن سنگ‌آهن ایران، نگرانی فولادسازان درباره کمبود مواد اولیه را فاقد پشتوانه واقعی می‌داند و همانطور که پیش‌تر به تجارت‌نیوز گفته بود: سهمیه کارخانه‌های فولاد به‌موقع و به اندازه مورد نیاز در اختیارشان قرار می‌گیرد و تنها مازاد تولید صادر می‌شود. هشدار فولادسازان در مورد تهدید تأمین داخلی بیش‌ازحد اغراق‌شده است و چنین خطری وجود ندارد.

در مقابل اما تولیدکنندگان فولاد این دیدگاه را رد می‌کنند و معتقدند افزایش صادرات مواد خام به‌طور مستقیم به ضرر صنعت فولاد کشور است، چرا که باعث کاهش مواد اولیه در داخل و در نهایت افت صادرات محصولات نهایی فولادی است.

چرا صادرات میلگرد کاهش یافته است؟

صادرات میلگرد در سال گذشته بیش از ۸۵ درصد از کل صادرات مقاطع طویل را به خود اختصاص داده بود، ۲۲ درصد کاهش یافته است. عوامل متعددی پشت این موضوع ایستاده‌اند.

احمد دنیا نور، عضو انجمن تولیدکنندگان فولاد، پیش‌تر به تجارت‌نیوز گفت: یکی از دلایل اصلی کاهش سودآوری صادرات فولاد در ماه‌های اخیر، سیاست‌های ارزی دولت است. دولت صادرکنندگان را ملزم می‌کند که ارز حاصل از صادرات خود را با نرخی پایین‌تر از نرخ آزاد در مرکز مبادله عرضه کنند؛ این در حالی است که هزینه‌های تولید، خرید مواد اولیه و تعهدات ارزی واحدهای فولادی همگی بر مبنای دلار آزاد انجام می‌شود. این شکاف ارزی موجب شده تا بسیاری از صادرکنندگان فولاد با کاهش حاشیه سود و حتی زیان‌دهی در برخی محموله‌ها مواجه شوند.

البته باید توجه داشت که چالش‌های صادرات فولاد تنها به سیاست‌های ارزی محدود نمی‌شود. انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران هم در گزارش‌های اخیر خود تأکید کرده که روند کاهشی صادرات برخی محصولات فولادی می‌تواند ناشی از افت تقاضای جهانی در بخش ساخت‌وساز، افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل بین‌المللی و همچنین محدودیت‌های داخلی در عرضه و تأمین مواد اولیه باشد. کاهش صادرات این دسته از محصولات از منظر ارزش افزوده و رقابت‌پذیری صنعتی، یک زنگ هشدار جدی برای کل صنعت فولاد کشور به شمار می‌آید.

در کنار این عوامل، یکی از مهم‌ترین معضلات چند سال اخیر، ناترازی شدید انرژی بوده است. کمبود گاز در فصول سرد و محدودیت‌های برق در تابستان به‌ویژه در سال جاری به شدیدترین سطح خود در یک دهه اخیر رسیده است. این وضعیت به‌طور مستقیم بر فعالیت واحدهای فولادسازی اثر گذاشته و موجب کاهش ظرفیت تولید و افت راندمان خطوط تولید در بسیاری از کارخانه‌های بزرگ و متوسط کشور شده است.

صادرات ورق‌های فولادی مسیر امیدوارکننده‌ای طی می‌کند

در سوی دیگر، صادرات ورق‌های فولادی رشد خیره‌کننده‌ای را تجربه کرده است. ارزش صادرات انواع ورق فولادی حدود سه برابر شده و به بیش از ۳۲۰ میلیون دلار رسیده است. این رشد نتیجه افزایش تمرکز شرکت‌های بزرگ گروه فولاد مبارکه شامل فولاد مبارکه اصفهان و ورق خودرو چهارمحال و بختیاری بر بازارهای صادراتی و بهبود عملکرد لجستیکی و بازاریابی آنها است. این بخش از زنجیره فولاد به دلیل ارزش افزوده بالاتر محصولات و جایگاه استراتژیک در صنایع پایین‌دستی، خودروسازی، لوازم خانگی و سازه‌های صنعتی از اهمیت ویژه‌ای در تراز ارزی صنعت برخوردار است.

به‌طور کلی، عملکرد صادراتی فولاد ایران در نیمه نخست سال جاری مثبت و روبه‌رشد بوده است، اما کیفیت این رشد نیازمند توجه است. در حالی که افزایش صادرات مواد خام و کنسانتره به رشد کلی آمار کمک کرده، کاهش صادرات محصولات نهایی طویل فولادی می‌تواند نشانه‌ای از عدم توازن در زنجیره ارزش فولاد باشد.

 چنانچه ریشه‌ مشکل در صادرات بی‌رویه مواد اولیه باشد، بدون تردید باید برای آن تدبیر و سیاست مشخصی در نظر گرفته شود تا از خروج غیرضروری منابع خام جلوگیری گردد. اما زمانی که مسأله فقط به یک یا دو عامل محدود نمی‌شود و مجموعه‌ای از چالش‌ها از سیاست‌های ارزی گرفته تا کمبود انرژی و ضعف زیرساخت‌های لجستیکی بر عملکرد صنعت اثر می‌گذارند، لازم است نگاه کلان‌تری اتخاذ شود. در چنین شرایطی، اصلاح و تقویت زیرساخت‌های اساسی تولید و صادرات باید در اولویت قرار گیرد؛ چرا که بدون رفع ریشه‌ای این مشکلات، پرداختن به موضوعاتی مانند کنترل صادرات مواد اولیه، تأثیر چندانی در بهبود وضعیت کلی صنعت فولاد ندارد.