بررسی تخلفات گسترده بانک آینده / آیا انحلال این بانک تنها راه است؟

 بانک‌ها در همه جای دنیا به عنوان نهادی اقتصادی شناخته می‌شوند که وظیفه تجهیز و تخصیص منابع، عملیات اعتباری و مالی، خرید و فروش ارز، نقل و انتقال وجه، پذیرفتن امانات و اشیای ارزشمند مشتریان در کنار سهام و اوراق را برعهده دارند. اما در کشور ما نقش بانک‌ها کمی متفاوت از تعاریف این نهاد است. حداقل برای بانک آینده که به این صورت بوده و این موضوع باعث بوجود آمدن تخلفات بالایی توسط این بانک شده است.

عملکرد خارج از عرف بانک آینده در انجام وظایف خود باعث ایجاد وضعیتی عجیب و بی‌سابقه در حوزه بانکداری کشور شده است. وضعیت این بانک نه تنها با هیچکدام از استانداردهای این حوزه سازگار نیست، بلکه بسیار متفاوت‌تر نیز بوده است. در ادامه این مطلب نگاهی خواهیم داشتیم به بخشی از فعالیت‌های بانک آینده پیش از عزل هیأت مدیره آن.

اعطای تسهیلات کلان بانک آینده به خودش!

بررسی اطلاعات جداول تسهیلات و تعهدات کلان در صورت‌های مالی سال 97 بانک آینده نشان می‌دهد که به 77 شرکت تسهیلات کلان پرداخت شده که 43 شرکت آن متعلق به بانک و شرکت‌های بانک آینده بوده است. از مجموع 78 هزار و 249 میلیارد و 987 میلیون تومان تسهیلات اعطایی، 63 هزار و 301 میلیارد و 206 میلیون تومان آن به شرکت‌های زیرمجموعه خود بانک رسیده و این یعنی بانک آینده 80.8 درصد از تسهیلات کلان را به شرکت‌های خودش داده است.

واضح است که بخش بزرگی از درآمد و جذب سرمایه بانک آینده با هدف تصاحب آنها برای نهادها و شرکت‌های زیرمجموعه انجام شده است. در این میان برجسته‌ترین نمونه، مشارکت بانک آینده در پروژه ایران مال است. بانک آینده طی سال‌های 93 تا 95 تمرکز ویژه خود را بر روی ساخت پروژه ایران مال گذاشته است. اما این تنها یک نمونه از تخلفات بزرگ بانک آینده به حساب می‌آید.

طبق آیین‌نامه تسهیلات و  تعهدات کلان، حداکثر مجموع تسهیلات و تعهدات به هر ذینفع واحد نباید از 20 درصد سرمایه پایه آن موسسه اعتباری تجاوز کند. سرمایه پایه بانک آینده 2170 میلیارد و 812 میلیون تومان بوده و طبق قانون امکان اعطای حداکثر 434 میلیارد و 162 میلیون تومان تسهیلات برای شرکت‌های زیرمجموعه آن وجود داشته. اما این بانک 29 برابر (یعنی 2816 درصد) از سرمایه خود را به زیرمجموعه‌هایش اعطار کرده و این تخلفی آشکار است.

کلاف سردرگم شرکت‌های زیر مجموعه بانک آینده

در صورت‌های مالی سال 97 بانک آینده نام شرکت‌های تجارت الکترونیک ارتباط فردا، مهندسی عمران اقتصاد گستر دنا، کارگزاری بانک آینده، ارزش آفرینان آینده، صندوق سرمایه‌گذاری تجربه ایرانیان، صندوق سرمایه گذاری گسترش فردای ایرانیان، بیمه رازی و صرافی آینده نو به عنوان شرکت‌های در ارتباط اعلام شده بود. اما با بررسی شرکت‌های دیگری که از بانک آینده تسهیلات کلان دریافته کرده بودند، مشخص شده که این بانک زیرمجموعه‌های دیگری نیز داشته که درآمد عموم آنها از بانک آینده تأمین شده است.

طبق نتایج بدست آمده ظاهراً این بانک دارای 43 شرکت بوده که تمامی آنها از توسعه بین‌الملل ایران مال گرفته تا آرتا تجارت خزر، از بانک آینده تسهیلات کلانی دریافت کرده‌اند. نکته عجیب ماجرا اینست که در اساسنامه شرکت‌ها گفته شده که آنها با هدف صادرات و واردات و فعالیت‌های تجاری تأسیس شده‌اند اما ظاهراً فعالیت هیچکدام از آنها در این زمینه نیست. اما فارغ از نوع فعالیت، تأسیس بالغ بر 40 شرکت همگی با یک نوع کاربری در نوع خود عجیب است.

فعالیت هرمی بانک آینده و شرکت‌های زیرمجموعه

نوع مالکیت شرکت‌های زیرمجموعه بانک آینده نیز در نوع خود جالب است. این بانک ابتدا خود اقدام به تأسیس چند شرکت کرده و پس از آن، این شرکت‌ها خود نیز شرکت‌های دیگری تأسیس کرده‌اند و این روند حداقل یک بار و حداکثر 3 بار برای شرکت‌ها تکرار شده است. به عبارت دیگر بانک آینده یک کلونی از شرکت‌های خود ساخته ایجاد کرده است که در نگاه اول به نظر نمی‌رسد که برخی از این شرکت‌ها با بانک ارتباطی داشته باشند. اما با پیگیری سرنخ‌ها می‌توان به ماهیت این شرکت‌ها پی برد.

در نمودار پایین می‌توانید شرکت‌های زیرشاخه بانک آینده و زیرشاخه‌های این شرکت‌ها و ... را مشاهده کنید.

سهامداران و اعضای هیأت مدیره این شرکت‌ها به صورت ضربدری مشترکند. جالب است بدانید که در مهر و آبان سال 98 بیش از نیمی از این 43 شرکت، به طور دقیق 25 مورد از آنها تحت سلطه شرکت مسکن‌سازان بهشت پویا به صورت مستقیم و غیرمستقیم قرار گرفته است. 19 شرکت در مسکن سازان بهشت پویا ادغام شده و 6 شرکت هم تحت نفوذ این شرکت است.

در این میان ادغام و منحل شدن برخی از شرکت‌های زیرمجموعه بانک آینده که تسهیلات کلان دریافت کرده بودند، باعث شده اثر از آنها برجا نماند. این موضوع فرایند شناسایی واحدهای ذینفع را پیچیده کرده و در واقع به نظر می‌رسد که ادغام و انحلال نیز با همین اهداف صورت گرفته باشد.

در جدول زیر می‌توانید نام شرکت‌های زیرمجموعه بانک سرمایه و میزان تسهیلات دریافتی آنها را مشاهده بفرمایید:

به غیر از شرکت‎های زیرمجموعه بانک سرمایه، نام چندین شرکت دیگر نیز به چشم می‌خورد که در ظاهر ارتباطی با بانک نداشته، اما با سرمایه‌های بسیار کم، تسهیلات بسیار بالای 100 و 200 میلیاردی دریافت کرده‌اند. با این حال، هنوز مشخص نیست که این شرکت‌ها چه ارتباطی با بانک آینده داشته‌اند و با چه ضمانتی چنین تسهیلات کلانی دریافت کرده‌اند. در جدول پایین می‌توانید اطلاعات این شرکت‌ها را مشاهده بفرمایید:

ایران مال پروژه 45 هزار میلیاردی بانک آینده

بانک آینده رقم دقیقی در خصوص هزینه خود در پروژه ایران مال منتشر نکرده است. با این حال، بررسی‎های صورت مالی این بانک خبر از تزریق 45 هزار میلیارد تومان تسهیلات به پروژه تجاری ایران مال می‌دهد. باوجود آنکه بانک آینده از محل سپرده سرمایه‌گذاران چنین تسهیلاتی به شرکت توسعه بین‌الملل ایران مال اعطا کرده است، مالکیت پروژه برای سهامداران بانک است.

این بانک به دلیل سیاست اشتباه خود در بانکداری بارها به بانک مرکزی مقروض شده و اضافه برداشت‌های غیرمعمولی از بانک مرکزی داشته است. این بانک سال 92 بود زمانیکه بانک آینده با وعده نرخ سود 27 و 28 درصدی توانست سرمایه سپرده‌گذاران بانک‌های دیگر را جذب خود کند و همین جذب سرمایه، شروعی بود برای تخلفات بانک آینده.  البته بانک مرکزی خیلی دیر تصمیم گرفت در ماجرا تخلفات بانک آینده دخالت کند.

در اواخر سال 98 هیأت انتظامی بانک‌ها رأی به برکناری هیأت مدیره و مدیرعامل بانک آینده داد. پس از آن نظارت بر اقدامات این بانک بیشتر شد و شاهد کاهش التهابات در شبکه بانکی بودیم. با این حال، ماه گذشته 24 نماینده مجلس به وزیر امور اقتصادی و دارایی لزوم رسیدگی به تخلفات بانک آینده در تسهیلات اعطایی به شرکت‌های زیرمجموعه خود را متذکر شدند

خطر انحلال پیش روی بانک آینده

صورت‌های مالی بانک آینده تا اسفند97 بر روی کدال قرار گرفته که نشان می‌دهد زیان انباشته این شرکت به 11.7 هزار میلیارد رسیده است. مقایسه این رقم با سال 96 نشان می‌دهد که زیان این بانک طی یک سال، 5 برابر شده است. با افزایش زیان و عدم تغییر میزان سرمایه، حسابرس نسبت به این مورد هشدار داده و اعلام کرده است:

"با توجه به مانده زیان انباشته بانک که بیش از سرمایه ثبت شده می‌باشد و همچنین نسبت کفایت سرمایه بانک، توجه مجمع عمومی صاحبان سهام را به مفاد ماده 141 اصلاحیه قانون تجارت و ماده 116 اساسنامه بانک مبنی بر تشکیل مجمع عمومی فوق العاده جهت تصمیم گیری در خصوص تسلیم تقاضای انحلال بانک به بانک مرکزی یا افزایش سرمایه بانک جلب می‌نماید."

در بررسی صورت‌های مالی 98 مشخص شده که زیان انباشته بانک سرمایه با افزایش 1.5 هزار میلیارد تومانی به 13.2 هزار میلیارد تومان رسیده است و این یعنی بانک آینده یک قدم دیگر به انحلال نزدیک‌تر شده است.