باید در حوزه حقوق بشر ادبیات‌سازی کنیم

به گزارش ایلنا، نشست تخصصی «حمایت و ارتقاء حقوق و کرامت ملت‌های مسلمان»، به مناسبت گرامی‎داشت «روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی»، روز یکشنبه، ۱۵ مردادماه، برگزار شد.

لزوم تبیین مبانی حقوق بشر اسلامی

کاظم غریب‌آبادی، دبیر ستاد حقوق بشر و معاون امور بین‌الملل قوه قضاییه، در سخنانی در نشست حمایت و ارتقا حقوق و کرامت ملت‌های مسلمان که از سوی ستاد حقوق بشر و پژوهشگاه قوه قضاییه برگزار شد، ضمن تقدیر از برگزارکنندگان این نشست، گفت: وقتی صحبت از حقوق بشر اسلامی می‌شود باید مبانی، محور‌ها و اصول حقوق بشر اسلامی به عنوان نسخه نجات‌بخش جهان امروز و همچنین مبنای ما در این مساله مشخص شود.

وی با اشاره به اینکه ما در زمینه تبیین مبانی حقوق بشر اسلامی هم در میان کشور‌های اسلامی و هم در عرصه داخلی ضعف‌هایی داریم، اظهار کرد: یکی از این ضعف‌ها میزان ورود ادبیات حقوق بشر اسلامی به عرصه بین‌المللی و هنجارسازی است؛ ما با نقطه عادی که باید به آن برسیم، فاصله داریم؛ همه ادبیات ما در این زمینه فقط اعلامیه مختصر قاهره است که اگرچه پشتوانه علمی و دینی داشت، اما بسط نیافته است.

غریب‌آبادی همچنین به نکته‌اندیشی در اعلامیه قاهره و توجه این سند بین‌المللی به مراقبت از جنین اشاره کرد و گفت: کشور‌های غربی در حالی مدعی حق حیات هستند که اساسا برای جنین حق حیاتی قائل نشده‌اند؛ این یکی از موارد تمایز حقوق بشر اسلامی با حقوق بشر غربی است؛ دیگر مصداق در این زمینه، احترامی است که اسلام برای جنازه انسان قائل است که در بیانیه قاهره به آن اشاره شده است؛ اسلام برای انسان از قبل از تولد در حالت جنینی تا مرگ ارزش قائل است.

دبیر ستاد حقوق بشر، افزود: حقوق بشر اسلامی به دنبال مخالفت با حقوق بشر نیست؛ بلکه مشخصات دینی و فرهنگی هر جامعه در زمینه حقوق بشر باید در نظر گرفته شود.

غریب‌آبادی در ادامه با اشاره به مداخلات کشور‌های غربی در امور دیگر کشور‌ها به بهانه حقوق بشر، تاکید کرد: ما مجازات‌ها را بر اساس اصول دینی، فرهنگی و الزامات و ضرورت‌های کشور خودمان تعریف می‌کنیم؛ به عنوان مثال، جرم انگاری قاچاق مواد مخدر در کشورمان بر اساس متخصصان خودمان صورت گرفته است و کشور‌های غربی که چالشی در زمینه مواد مخدر ندارند و اساسا نمی‌توانند مشکل قاچاق مواد مخدر ایران را درک کنند، حق تحمیل نظرات خود را ندارند.

برخی از اصول حقوق بشر بین‌المللی را جهان‌شمول نمی‌دانیم

معاون امور بین‌الملل قوه قضاییه، ادامه داد: ما برخی از اصول حقوق بشر بین‌المللی را جهان‌شمول نمی‌دانیم و با تحمیل آن یا صدور قطعنامه به دلیل عدم تبعیت از آن‌ها مخالفیم.

دبیر ستاد حقوق بشر همچنین با اشاره به اصول حقوق بشر غربی لیبرال مانند فردگرایی، قراردادگرایی و حقوق طبیعی، بیان کرد: آزادی بی قید و شرط یکی از نتایج چنین نگرشی است؛ اگرچه غربی‌ها تلاش دارند این آزادی را مطلق بدانند و معرفی کنند، اما واقعیت این است که آزادی حتی برابر اسناد بین المللی حقوق بشر نیز قیودی دارد.

به گفته غریب آبادی، در حقوق بشر غربی یا لیبرال تنها صحبت از حق است، اما در حقوق بشر اسلامی حق و تکلیف با هم وجود دارند و حق و تکلیف همراه هم معرفی می‌شوند؛ این یکی از تفاوت‌های کلیدی است.

خدامحوری، اساسی‌ترین محور در حقوق بشر اسلامی

معاون امور بین الملل قوه قضاییه با بیان اینکه بحث دین‌مداری در حقوق بشر اسلامی یکی دیگر از وجوه افتراق آن با حقوق بشر غربی است، عنوان کرد: خدامحوری، اساسی‌ترین محور در جهان بینی و حقوق بشر اسلامی است؛ کرامت انسانی دومین محور این موضوع است.

غریب‌آبادی، گفت: کرامت انسانی از منظر دینی با کرامت انسانی از منظر غرب متفاوت است و مختصات خاص خود را دارد؛ حقوق فطری سومین محور حقوق بشر اسلامی است که خداوند به انسان اعطا می‌کند و قابل سلب نیست.

تفاوت‌های حقوق بشر اسلامی با حقوق بشر غربی

دبیر ستاد حقوق بشر با اشاره به تفاوت‌های میان حقوق بشر اسلامی با حقوق بشر غربی، توضیح داد: موضوع مهم در حقوق بشر احترام به فرهنگ‌ها و مختصات کشور‌های مختلف است؛ ما مخالف تحمیل حقوق بشر غربی و سبک زندگی غربی هستیم و به صورت رسا این مخالفت را اعلام کرده و روی موازین خود می‌ایستیم.

غریب‌آبادی ضمن انتقاد از هتک حرمت قرآن کریم به بهانه آزادی بیان ادعایی کشور‌های غربی از جمله سوئد و دانمارک، تاکید کرد: موضعگیری‌های آنان سیاسی است؛ کشور‌های اسلامی از نظر سیاسی در این موضوع خوب پیش رفته‌اند؛ تصویب قطعنامه در شورای حقوق بشر و نشست فوری سازمان همکاری اسلامی اقدام‌های خوبی هستند، اما کافی نیستند و همان طور که دیدیم بازدارنده نبودند؛ کشور‌های اسلامی باید اقدام‌های عملی قاطعی مانند تحریم کالا‌ها را به صورت دسته جمعی اتخاذ کنند.

دبیر ستاد حقوق بشر در بخش پایانی سخنان خود با بیان اینکه کشور‌های اسلامی باید با همکاری هم پس از انتخاب موضوع آغاز به ادبیات سازی و هنجارسازی در حوزه حقوق بشر کنند، گفت: کمیسیون مستقل دائمی حقوق بشر سازمان همکاری اسلامی ظرفیت‌های خوبی دارد، که باید از آن به خوبی استفاده کرد.

اهمیت طرح موضوعات حقوق بشری

در ادامه حجت‌الاسلام و المسلمین مهدی هادی، رئیس پژوهشگاه قوه قضاییه ضمن تبریک روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی، گفت: به تعبیر رهبر معظم انقلاب یکی از مهم‌ترین و جنجالی‌ترین مسائل بشری، موضوعات حقوق بشری است؛ حقوق بشر پر کاربردترین ادبیات را دارد که نمونه‌های آن در اسناد و معاهدات بین‎المللی مشخص می‌شود؛ این نشان از جایگاه رفیع مباحث حقوق بشری در عرصه بین‎المللی است؛ این موضوعات از اصلی‌ترین تعهدات سه گانه کشور‌های مختلف است.

رئیس پژوهشگاه قوه قضاییه با اشاره به اینکه کشور‌های مسلمان با وجود تعالیم بلند الهی و منابع غنی دینی نقش مهمی در تولید ادبیات حقوق بشری ایفا نکردند، عنوان کرد: مصداق این امر عدم وجود ردپای مسائل دینی در ادبیات حقوق بشری است؛ این یکی از آسیب‌ها و ضعف‌هایی است که نشان می‌دهد کشور‌های مسلمان در اسناد الزام‎آور و غیر الزام‎آور حقوق بشری فعال نبودند.

نگاه توحیدی؛ وجه تفاوت حقوق بشر اسلامی و غربی

حجت‌الاسلام و المسلمین هادی، ادامه داد: وجه مهم تفاوت حقوق بشر اسلامی و غربی، نگاه توحیدی است؛ این نگاه در دین اسلام به ویژه در آیات متعدد قرآن کریم به کرات قابل مشاهده است.

رئیس پژوهشگاه قوه قضاییه در بخشی دیگر به موضوع کرامت انسانی اشاره کرد و گفت: در قرآن کریم هرجا سخن از انسان است، به ارتباط بین انسان و خداوند اشاره شده است؛ این همان نگاه توحیدی است که وجه افتراق حقوق بشر اسلامی و غربی با وجود موارد متعدد شباهت است.

اعلامیه قاهره؛ یک اعلامیه شریعت محور و اسلام محور

محسن قانعی، رئیس اداره توسعه و ارگان معاهدات حقوق بشری وزارت امور خارجه نیز در این نشست به موضوع تصویب اعلامیه حقوق بشر اسلامی و نقش حیاتی ایران در این اعلامیه پرداخت و گفت: اعلامیه قاهره یک اعلامیه شریعت محور و اسلام محور است و ایران در تبدیل اعلامیه حقوق بشر قاهره به اعلامیه حقوق بشر سازمان کشور‌های اسلامی نقش موثر و غیرقابل انکاری دارد.

قانعی ضمن انتقاد از کاهش نقش شریعت در اعلامیه حقوق بشر اسلامی، اظهار کرد: تحولات و رویداد‌های بین‎المللی مانند حق توسعه، تفکیک ناپذیری حقوق بشر، ... در این روند موثر بوده است؛ بروز چالش‌های جدید مانند سمت‎گیری‌های جنسیتی، تجارت و حقوق بشر، اسلام هراسی، ... نیز کشور‌های اسلامی را به سمت بازنگری در اعلامیه قاهره سوق داد.

به گفته قانعی، سازمان همکاری اسلامی یک سازمان مهم در شورای حقوق بشر است که به تصویب و ارائه قطعنامه در این شورا می‌پردازد.

رئیس اداره توسعه و ارگان تعهدات حقوق بشری وزارت امور خارجه در ادامه ضمن اشاره به اقدام‌های سازمان همکاری اسلامی در زمینه حقوق بشر در عرصه‌ها و مناطق مختلف، گفت: این سازمان از فعال‌ترین سازمان‌های حقوق بشر است و فعالیت‌های متعددی در موضوع فلسطین داشته است؛ هرچند قطعنامه‌های سازمان همکاری اسلامی با مخالفت کشور‌هایی مانند انگلیس مواجه می‌شود اما در نهایت تصویب می‌شود.

قانعی ضمن اشاره به رشد اسلام هراسی در کشور‌های غربی و با بیان اینکه اسلام هراسی و مقابله با آن از دغدغه‌های سازمان همکاری اسلامی است، بیان کرد: تبعیض بر اساس مذهب هنوز به رسمیت شناخته نشده است.

سازمان همکاری اسلامی بدون حضور ایران چندان فعال نیست

به گفته وی، سازمان همکاری اسلامی بدون حضور ایران چندان فعال نیست و به صرف اعلام موضع بسنده می‌کند، زیرا این سازمان تا حد قابل توجهی تحت کشور‌های غربی است؛ با وجود این نمره سازمان همکاری اسلامی در شورای حقوق بشر قابل قبول است و نمونه آن نشست فوری اخیر شورای حقوق بشر در مورد هتاکی به قرآن کریم در کشور‌های اروپایی است؛ این قطعنامه با تلاش‌های ایران با رای قابل توجهی مصوب شد.

قانعی نشست فوری وزرای خارجه کشور‌های عضو سازمان همکاری اسلامی را خروجی قطعنامه مذکور خوانده و گفت: ایران ۲ پیشنهاد پاسخگو کردن کشور‌های میزبان هتاکی به قرآن و بررسی و تحقیقات در این زمینه را مطرح کرد.

این مقام وزارت امور خارجه با اشاره به اولویت‌های سازمان همکاری اسلامی، تصریح کرد: قطعنامه درباره اسلام‎هراسی در سال ۲۰۱۶ به ابتکار سازمان همکاری‌های اسلامی تصویب شد که مهم‌ترین قطعنامه در زمینه توهین به مذاهب است.

قانعی در بخشی دیگر ضمن اشاره به اینکه نقش ایران در سازمان همکاری اسلامی قابل توجه است، عنوان کرد: ایران در مسیر عملیاتی کردن تصمیم‌ها و دستورالعمل‌ها بسیار فعال است و تصویب روز بین‎المللی مبارزه با اسلام‎هراسی از سوی سازمان ملل به دلیل تلاش‌ها به نتیجه رسید.

مخاطب قرآن کریم به صورت کلی نوع بشر است

حسین رضوانی، کمیسر ایرانی کمیسیون حقوق بشر سازمان همکاری اسلامی نیز در ادامه ضمن گرامی‌داشت روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی و تقدیر از سازمان دهندگان مراسم بزرگداشت این روز، گفت: واقعیت امر این است که در اسلام و مکتب متعالی اسلام ناب محمدی، از اصول و ارزش‌های هدایت کننده بشر در سطح کلان بهره‌مند و برخورداریم؛ مخاطب قرآن کریم هم به صورت کلی نوع بشر است و در برخی موارد مخاطب را مومنان و ... قرار می‌دهد.

وی با تاکید بر اینکه ما باید در زمینه حقوق بشر از لاک دفاعی خارج شده و با عادی شدن ماجرا‌های حقوق بشری مقابله کنیم، اظهار کرد: ایران با وجود ظرفیت‌های عالی و منابع متعالی در حوزه صیانت از حقوق بشر سیبل حملات کشور‌های غربی شده است.

به گفته رضوانی، ایران از جمله معدود کشور‌های است که بالاترین قطعنامه‌های محکومیت در زمینه حقوق بشر را دریافت کرده و بالاترین گزارشگر ویژه کشوری برایش تعیین شده است؛ هیئت حقیقت‎یاب یکی از موارد این حملات است که در پی اتفاق‌های سال گذشته با هدف بهره برداری سیاسی انجام شد.

اهمیت مطالبه‌گری برای مقابله با آسیب‌های حقوق بشری

کمیسر ایرانی کمیسیون حقوق بشر سازمان همکاری اسلامی در ادامه ضمن اشاره به اهمیت مطالبه‌گری برای مقابله با آسیب‌های حقوق بشری، توضیح داد: وظایف این کمیسیون از مواد مختلف تشکیل شده است که از موضوع‌های فلسطین، اسلام هراسی، زنان، ... تشکیل می‎شود.

وی همچنین با اشاره به نشست‌های منظم و سازوکار‌های موجود این کمیسیون، حوزه‌های فعالیت آن را در عرصه بین‎المللی از جمله شورای حقوق بشر سازمان ملل دانست و گفت که این کمیسیون رکنی مشورتی است که همزمان مبتکر در زمینه هنجارسازی است.

کمیسر ایرانی کمیسیون حقوق بشر سازمان همکاری اسلامی، ادامه داد: بررسی اعلامیه قاهره در پی دگردیسی سال‌های اخیر اکنون در دست بررسی کمیسیون حقوق بشر سازمان همکاری اسلامی است؛ همچنین اسناد دیگری مانند میثاق حقوق کودک از دیگر دستورالعمل‌های کمیسیون مذکور است و به زودی نهایی خواهد شد؛ حقوق زنان، خانواده، ترتیبات ناظر بر فعالیت نهاد‌های مدنی، ... هم در دستور کمیسیون هستند. 

رضوانی همچنین به تاریخ فعالیت‌های کشورمان در سازمان همکاری اسلامی و کمیسیون حقوق بشر این سازمان پرداخت و گفت: ما در مهر ماه سال جاری میزبان سمینار بین‎المللی در زمینه حقوق معلولان خواهیم بود.

کمیسر ایرانی کمیسیون حقوق بشر سازمان همکاری اسلامی با اشاره به اینکه جهاد تبیین در عرصه بین‌المللی اکنون همان طور که مقام معظم رهبری فرمودند یک ضرورت است، گفت: کمیسیون حقوق بشر سازمان همکاری اسلامی سکوی خوبی برای کشور برای فراهم کردن زمینه جهت تصویب قطعنامه‌ها و اسناد حقوق بشری است.

نباید در موضوع جهان‌شمولی حقوق بشر اسلامی عقب‌نشینی شود

اکبر طلابکی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز در بخشی دیگر از این نشست به موضوع عقب‎نشینی از ادعای جهان‎شمول حقوق بشر اسلامی در تطور اسناد حقوق بشر اسلامی و تنازل موضوع جهان‌شمولی در اعلامیه قاهره اشاره کرد و گفت: باید عوامل این امر شناسایی شده و آن‌ها را برطرف کرد.

طلابکی با اشاره به تاکید مقام معظم رهبری بر وجه تقابل تمدنی میان حقوق بشر اسلامی و غربی، توضیح داد: عوامل موثری در تضعیف اصل جهان‌شمولی حقوق بشر اسلامی دارای نقش هستند؛ زیر سوال بردن توانایی کشور‌های اسلامی در اجماع و رسیدن به اصول واحد حقوق بشری به بهانه اشاره به تفاوت‌های میان این کشورها، وجود شبهات درباره اصول و مبانی حقوق بشر اسلامی، تفکر نادرست مبنی بر یکسان دانستن جهانی‎سازی با جهان‌شمولی و تاکید نادرست بر ناتوانی کشور‌های اسلامی در تدوین اصول جهان‌شمول حقوق بشر اسلامی از این عوامل هستند.

وی همچنین ضمن اشاره به وجود تفاوت میان تنوع و نسبیت فرهنگی، عنوان کرد: عمده‌ترین حملات حقوق بشری علیه ایران در زمینه موضوع‌هایی هستند که ما تعهدی در رابطه با آن‌ها نداریم؛ بنابراین نباید در موضوع جهان‌شمولی حقوق بشر اسلامی عقب‌نشینی کنیم.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه حقوق بشر اسلامی جهان‌شمول است و کشور‌های غربی حق تحمیل اصول حقوق بشری خود را ندارند، اضافه کرد: ما باید هنگام تدوین راهبرد توجه داشته باشیم که از اصول خودمان منحرف نشویم.

به گفته طلابکی، باید از همه ابزار‌های خود برای جهان‌شمول ساختن حقوق بشر اسلامی استفاده کنیم و در این مسیر راهکار داشته باشیم.

این کارشناس مسائل حقوق بشری در پایان گفت: ایران به عنوان داعیه‎دار حقوق بشر اسلامی و کشور دارای نقش مهم در تصویب و تدوین حقوق بشر اسلامی باید در زمینه شناخت مراکز علمی و دانشگاهی فعال باشد و هم افزایی ایجاد کند که بر کشور‌های مسلمان، سازمان همکاری اسلامی تاثیرگذار باشد.