عملکرد تیم‌ملی در ادوار جام ملت‌ها / حسرت آسیایی به اندازه نیم‌قرن!

 جام ملت های آسیا از سال ۱۳۳۵ خورشیدی (۱۹۵۶ میلادی) به میزبانی هنگ کنگ آغاز شد و تا سال ۲۰۰۴ هر چهار سال یک بار برگزار می‌گردید، اما به دلیل هم‌زمانی این جام با جام ملت‌های اروپا و المپیک، کنفدراسیون فوتبال آسیا تصمیم گرفت تا دورهٔ برگزاری بازی‌ها را از سال‌های زوج به سال‌های فرد تغییر دهد به همین دلیل بعد از جام ملت‌های آسیا ۲۰۰۴، دوره بعدی این جام در سال ۲۰۰۷ برگزار شد و از آن پس فاصله چهار ساله در برگزاری رعایت می‌شود. مسابقات جام ملت‌های آسیا ازسال ۱۹۵۶ برای اولین بار برگزار شد. تیم ملی ایران از ۱۸ دوره این رقابت ها در ۱۵ دوره حضور داشت و ۳ بار موفق به کسب عنوان قهرمانی شد. نکته منفی در مورد افتخارات ایران در این رقابت ها این است که آخرین قهرمانی تیم ملی به ۴۸ سال پیش باز می‌گردد و با ناکامی تیم ملی در قطر برای ۴ سال دیگر ناکامی تیم ملی تمدید شد. در این گزارش قصد داریم ۱۵ دوره حضور ایران در جام ملت های آسیا را بررسی کنیم؛

جام ملت‌های ۱۹۶۸ ایران - نخستین قهرمانی ایران

ایران میزبانی چهارمین دوره جام ملت‌های آسیا را از آن خود کرد و برای نخستین بار این مسابقات با حضور ۵ تیم و به صورت دوره‌ای برگزار شد و برای نخستین بار زمان هر مسابقه به ۹۰ دقیقه افزایش پیدا کرد. در مسابقات مقدماتی ۱۴ تیم در مناطق شرق، مرکز و غرب آسیا به رقابت با هم پرداختند و تیم‌های ایران به عنوان میزبان، رژیم صهیونیستی به عنوان مدافع عنوان قهرمانی و هنگ کنگ، جمهوری چین و برمه به عنوان نمایندگان مناطق شرق، مرکز و غرب آسیا به این مسابقات راه پیدا کردند. این رقابت‌ها در ورزشگاه شهید شیرودی (امجدیه سابق) برگزار شد و ۹ روز به طول انجامید. تیم ملی ایران با هدایت محمود بیاتی موفق شد با پیروزی در هر چهار دیدار خود عنوان قهرمانی را کسب کند.

جام ملت‌های ۱۹۷۲ تایلند - اولین هت‌تریک تاریخ آسیا

پنجمین دوره جام ملت‌های آسیا با حضور ۶ تیم برگزار شد. تایلند به عنوان میزبان، ایران به عنوان مدافع عنوان قهرمانی، جمهوری خمر (کامبوج) به عنوان نماینده منطقه مرکز، کره جنوبی از شرق و عراق و کویت هم از غرب آسیا در این رقابت‌ها شرکت کردند و تیم ملی ایران موفق شد عنوان قهرمانی را برای دومین دوره پیاپی از آن خود کند. در این دوره از رقابت‌ها برای نخستین بار ساختار برگزاری رقابت‌ها تغییر کرد. تیم‌ها ابتدا به صورت قرعه کشی به مصاف هم رفتند تا سیدبندی رقابت‌ها مشخص شود. سپس در دو گروه سه تیمی تقسیم شدند و از هر گروه دو تیم به مرحله نیمه نهایی صعود کردند. در این مسابقات تیم ملی ایران موفق شد با هدایت پرویز دهداری و بازیکنانی چون ناصر حجازی، جعفر کاشانی و علی پروین با پیروزی در هر پنج دیدار خود عنوان قهرمانی را به دست بیاورد.

جام ملت‌های ۱۹۷۶ ایران - هت‌تریک ایران در قهرمانی

در ششمین دوره جام ملت‌های آسیا ایران برای دومین بار میزبانی مسابقات را به دست آورد و بازی‌ها در دو شهر تهران و تبریز برگزار شد. هدایت تیم ملی در این مسابقات را حشمت مهاجرانی برعهده داشت و بازیکنانی چون علی پروین، پرویز قلیچ خانی (کاپیتان) و حسن روشن حضور داشتند. مسابقات انتخابی در چهار گروه در ۴ منطقه آسیا برگزار شد و قرار بود از هر گروه ۲ تیم راهی دور نهایی شوند. در گروه یک مقدماتی تیم‌های کویت و یمن جنوبی به دنبال انصراف بحرین، لبنان، پاکستان و سوریه به طور اتوماتیک راهی دور نهایی شدند. در گروه ۲ مقدماتی عراق و عربستان جواز حضور در دور نهایی را کسب کردند که بعدها عربستان از حضور در دور نهایی انصراف داد. در گروه سوم مقدماتی هم کره شمالی و چین جواز حضور در مرحله نهایی را کسب کردند که کره شمالی هم از حضور در دور نهایی انصراف داد و در گروه چهارم مقدماتی هم مالزی و تایلند بالاتر از کره جنوبی موفق شدند راهی دور نهایی شوند که با انصراف تایلند همراه بود. به این ترتیب دور نهایی با ۶ تیم برگزار شد. مرحله نهایی این رقابت‌ها در ۲ گروه ۳ تیمی به میزبانی تهران و تبریز برگزار شد و ایران در مرحله گروهی با تیم‌های عراق و یمن جنوبی هم‌گروه بود. کویت، چین و مالزی هم دیگر گروه این بازی‌ها را تشکیل دادند و ایران در نهایت با ۴ پیروزی پیاپی به قهرمانی رسید.

جام ملت‌های ۱۹۸۰ کویت - جنگ و اشک و خون

هفتمین دوره جام ملت‌های آسیا به میزبانی کویت برگزار شد. تیم ملی فوتبال ایران در این دوره از رقابت‌ها به دلیل اینکه مدافع عنوان قهرمانی بود در مسابقات انتخابی شرکت نکرد و به طور مستقیم راهی جام ملت‌ها شد و جام ملت‌های آسیا برای نخستین بار با حضور ۱۰ تیم برگزار شود. ۱۰ تیم حاضر در جام ملت‌ها به دو گروه ۵ تیمی تقسیم شدند و ایران در مرحله گروهی با کره شمالی، سوریه، چین و بنگلادش هم‌گروه بود و موفق شد با هدایت حسن حبیبی و بازیکنانی چون ناصر حجازی، محمد پنجعلی، حمید درخشان، بهتاش فریبا و حسن روشن با ۲ پیروزی و ۲ تساوی به عنوان تیم نخست راهی مرحله نیمه نهایی شود. کره شمالی هم به عنوان تیم دوم به نیمه نهایی صعود کرد. در دیگر گروه هم کره جنوبی به عنوان تیم اول و کویت به عنوان تیم دوم به نیمه نهایی راه پیدا کردند. ایران در نیمه نهایی با کویت دیدار کرد که «کارلوس آلبرتو پریرا» برزیلی را روی نیمکت داشت و در نهایت هم ایران با شکست ۲ بر یک از صعود به فینال باز ماند. کره جنوبی هم با نتیجه ۲ بر یک کره شمالی را شکست داد و در دیدار نهایی کویت با برتری ۳ بر صفر برابر کره جنوبی قهرمان جام ملت‌ها شد. تیم ملی ایران هم در دیدار نیمه‌نهایی ۳ بر صفر کره شمالی را شکست داد و عنوان سومی را کسب کرد.

جام ملت‌های ۱۹۸۴ سنگاپور

هشتمین دوره جام ملت‌های آسیا در حالی در کشور سنگاپور برگزار شد که ایران کماکان درگیر جنگ تحمیلی بود و موفق شد در مرحله انتخابی به عنوان تیم اول راهی جام ملت‌ها شود. این مسابقات هم با حضور ۱۰ تیم برگزار شد. سنگاپور به عنوان میزبان، کویت به عنوان مدافع عنوان قهرمانی، ایران، سوریه، عربستان، امارات متحده عربی، کره جنوبی، هند، چین و قطر ۱۰ تیم حاضر در این مسابقات بودند.

ایران در مرحله گروهی با چین، امارات، سنگاپور و هند هم‌گروه بود و توانست به عنوان تیم دوم پس از چین راهی نیمه‌نهایی شود. اما در این مرحله پس از تساوی یک به یک با عربستان، در ضربات پنالتی از این تیم شکست خورد تا شانس حضور در فینال را از دست بدهد. هدایت تیم ملی در این مسابقات را ناصر ابراهیمی برعهده داشت و بازیکنانی چون شاهین بیانی، ناصر محمدخانی، حمید علیدوستی و عبدالعلی چنگیز در تیم ملی حضور داشتند.

جام ملت‌های ۱۹۸۸ قطر - اولین شکست در مرحله گروهی و اولین لژیونر تاریخ جام ملت‌های آسیا

نهمین دوره جام ملت‌های آسیا به میزبانی قطر و با حضور ۱۰ تیم برگزار شد. در این بازی‌ها تیم ایران با ترکیبی کاملاً دگرگون شده پای به مسابقات گذاشت. علت این دگرگونی مسائلی بود که در جریان بازی‌های آسیایی ۱۹۸۶ سئول به وقوع پیوست و طی آن ۱۴ بازیکن از جمله محمدخانی، پنجعلی، بیانی، درخشان، ابطحی از تیم ملی کنار کشیدند و به جای آنها تیم ایران با جوانانی جویای نام همچون محرمی و پیوس در این مسابقات شرکت کرد. هدایت تیم ملی در این جام را پرویز دهداری برعهده داشت. تیم ایران در مرحله مقدماتی با برتری مقابل تیم‌های هنگ کنگ، سوریه، کره شمالی و نپال به عنوان تیم دوم جواز حضور در قطر را به دست آورد. مرحله نهایی این مسابقات هم همچون دوره پیشین در دو گروه پنج تیمی برگزار شد و تیم ملی ایران با تیم‌های کره جنوبی، قطر، امارات و ژاپن هم‌گروه بود و توانست با کسب ۵ امتیاز پس از کره جنوبی به عنوان تیم دوم راهی مرحله نیمه نهایی شود. شکست ۳ بر صفر ایران برابر کره جنوبی در مرحله گروهی اولین شکست تاریخ فوتبال ایران در مرحله گروهی جام ملت‌های آسیا بود. ایران در مرحله نیمه نهایی باز هم با تیم عربستان مواجه شد اما نتوانست شکست دوره قبل را تلافی کند و در این دیدار با نتیجه یک بر صفر شکست خورد و از راهیابی به دیدار نهایی بازماند. این مسابقه با ناداوری «جرج کورنتی» داور انگلیسی همراه بود. او در این مسابقه گل صحیح کرمانی مقدم را مردود اعلام کرد و به طور کلی داوری مغرضانه‌ای داشت و همین مساله از مهمترین عوامل شکست تیم ملی محسوب می‌شد. تیم ایران در دیدار رده بندی پس از تساوی بدون گل با چین توانست این تیم را در ضربات پنالتی با نتیجه ۳ بر صفر شکست دهد و دومین عنوان سومی این مسابقات را از آن خود کند.

پرویز دهداری پس از ناکامی در این رقابت ها از تیم ملی جدا شد.

جام ملت‌های ۱۹۹۲ ژاپن، آغاز عصر سامورایی‌ها و بدترین نتیجه تاریخ ایران با ۲ گل زده

دهمین دوره جام ملت‌های آسیا به میزبانی ژاپن برگزار شد و برخلاف دوره‌های قبلی در این این مسابقات ۸ تیم حضور داشتند. علی پروین هدایت تیم ملی در این مسابقات را برعهده داشت و بازیکنانی چون احمدرضا عابدزاده، مجتبی محرمی، جواد زرینچه، سیروس قایقران، محمد خاکپور و فرشاد پیوس در ترکیب تیم حاضر بودند.

تیم ملی در مرحله انتخابی موفق شده بود با شکست هند و پاکستان راهی ژاپن شود اما در این مسابقات بدترین نتیجه تاریخ خود را کسب کرد. این تیم در گروهی که ژاپن، امارات و کره شمالی حضور داشتند پس از ژاپن و امارات در رده سوم قرار گرفت و برای نخستین بار از صعود به مرحله نیمه‌نهایی بازماند.

علی پروین پس از ناکامی در این رقابت ها در تیم ملی ماندنی شد.

جام ملت‌های ۱۹۹۶ امارات - تاریخ سازی برابر کره جنوبی

یازدهمین دوره جام ملت‌های آسیا برای نخستین بار در تاریخ این رقابت‌ها با حضور ۱۲ تیم و به میزبانی امارات برگزار شد. محمد مایلی کهن هدایت تیم ملی ایران را برعهده داشت و بازیکنانی چون احمدرضا عابدزاده، کریم باقری، علی دایی، حمید استیلی، مجتبی محرمی، مهرداد میناوند و مهدی مهدوی کیا در این تیم حضور داشتند.

این مسابقات در ۳ گروه ۴ تیمی برگزار شد و تیم ایران با تیم‌های عربستان، عراق و تایلند هم‌گروه شد و با کسب ۲ پیروزی و یک شکست به عنوان تیم اول به مرحله یک چهارم نهایی صعود کرد. این نخستین بار در تاریخ جام ملت‌های آسیا بود که پس از مرحله گروهی مرحله یک چهارم نهایی برگزار می‌شد.

تیم ملی ایران در مرحله یک چهارم نهایی باید به مصاف کره جنوبی می‌رفت. پس از برتری ایران برابر کره جنوبی در سال ۱۹۷۲ این دومین جدال دو تیم در این مسابقات بود. شاگردان مایلی کهن در یک دیدار تاریخی موفق شدند با نتیجه پرگل ۶ بر ۲ حریف خود را در هم بکوبند و راهی نیمه نهایی شوند.

اما قرعه تیم ملی در مرحله نیمه نهایی باز هم به عربستان رسید و تیم ایران برای سومین بار مقابل این تیم صف آرایی کرد و پس از تساوی در وقت‌های عادی در ضربات پنالتی با نتیجه ۴ بر ۳ شکست خورد و از راهیابی به فینال بازماند.

محمد مایلی کهن پس از ناکامی در این رقابت ها در تیم ملی ماندنی شد.

جام ملت‌های ۲۰۰۰ لبنان - طلسم ناکامی در قرن جدید هم پا برجاست

دوازدهمین دوره جام ملت‌های آسیا با حضور ۱۲ تیم برگزار شد. تیم ملی ایران با هدایت جلال طالبی و بازیکنانی مانند مهدی مهدوی کیا، کریم باقری، علی دایی، مهرداد میناوند و وحید هاشمیان پا به این رقابت‌ها گذاشت.

تیم‌ها به ۳ گروه ۴ تیمی تقسیم شدند و ۲ تیم اول هر گروه همراه با ۲ تیم برتر از بین تیم‌های سوم در گروه‌های سه گانه راهی مرحله یک چهارم نهایی می‌شدند. ملی پوشان ایران در مرحله گروهی با تیم‌های عراق، تایلند و لبنان هم‌گروه شدند و توانستند به عنوان تیم اول راهی مرحله حذفی شوند.

عراق، چین، کره جنوبی، کویت، ژاپن، عربستان و قطر هم دیگر تیم‌های صعود کننده به مرحله یک چهارم نهایی بودند. بازیکنان ایران در این مرحله رو در روی کره جنوبی قرار گرفتند که در این دیدار با نتیجه ۲ بر یک شکست خوردند و با این مسابقات وداع کردند.

جلال طالبی پس از ناکامی در این رقابت ها از تیم ملی جدا شد.

جام ملت‌های ۲۰۰۴ - اولین حضور ایران با مربی خارجی

سیزدهمین دوره جام ملت‌های آسیا به میزبانی چین برگزار شد و برای نخستین بار در تاریخ این مسابقات ۱۶ تیم در مرحله نهایی شرکت کردند و تیم‌ها در چهار گروه چهار تیمی به رقابت پرداختند. تیم ملی ایران که در دور قبلی با وجود ستاره‌هایی که در اختیار داشت نتوانسته بود عملکرد خوبی از خود به نمایش بگذارد امیدوار بود در این دوره با حضور برانکو ایوانکوویچ در اولین تجربه خود با مربی خارجی در این مسابقات طلسم ناکامی‌های خود را جبران کند اما این اتفاق هرگز نیفتاد. بازیکنانی چون مهدی مهدوی کیا، یحیی گل محمدی، رحمان رضایی، جواد نکونام و علی دایی در ترکیب تیم‌ملی فوتبال ایران حضور داشتند. این تیم که در مسابقات مقدماتی بالاتر از اردن، لبنان و کره شمالی به جام ملت‌های آسیا راه یافته بود در این مرحله با تیم‌های ژاپن، عمان و تایلند در یک گروه قرار گرفت و پس از تیم ژاپن به عنوان تیم دوم راهی مرحله یک چهارم نهایی شد. در مرحله یک چهارم نهایی تیم ایران در یک بازی تاریخی موفق شد کره جنوبی را با نتیجه ۴ بر ۳ شکست دهد اما در مرحله نیمه نهایی در عین ناباوری برابر تیم چین در وقت‌های قانونی به تساوی یک به یک رسید و در ضربات پنالتی ۴ بر ۳ شکست خورد.

برانکو ایوانکوویچ پس از ناکامی در این رقابت ها در تیم ملی ماندنی شد.

جام ملت‌های ۲۰۰۷ - ورود استرالیا به رقابت با تیم‌های آسیایی

کنفدراسیون فوتبال آسیا تصمیم گرفت چهاردهمین دوره این مسابقات را به جای سال ۲۰۰۸ در سال ۲۰۰۷ برگزار کند. در سال ۲۰۰۸ مسابقات المپیک پکن و یورو ۲۰۰۸ برگزار می‌شد و هدف AFC از این اقدام این بود که جام ملت‌های آسیا مخاطب بیشتری داشته باشد و در حین برگزاری این رقابت‌ها توجهات صرفاً معطوف به اروپا و المپیک نباشد. در این دوره هدایت تیم ملی به امیر قلعه نویی سپرده شده بود مهدوی‌کیا، تیموریان، رضایی، نکونام، هاشمیان و شجاعی از جمله بازیکنان مطرح تیم ملی بودند. ایران با صدرنشینی در مرحله انتخابی و در گروهی که کره جنوبی، سوریه و چین تایپه حضور داشتند جواز حضور در جام ملت‌ها را کسب کرده بود و در این مسابقات در مرحله گروهی با تیم‌های ازبکستان، چین و مالزی هم‌گروه بود. شاگردان قلعه نویی با کسب ۷ امتیاز به عنوان صدرنشین راهی یک چهارم نهایی شدند و در این مرحله باز هم برابر سد محکم کره جنوبی قرار گرفتند و پس از تساوی بدون گل در وقت‌های قانونی در ضربات پنالتی از این تیم شکست خوردند تا یک بار دیگر فرصت حضور در مراحل بالاتر لیگ قهرمانان آسیا از ایران سلب شود.

امیر قلعه نویی پس از ناکامی در این رقابت ها از تیم ملی جدا شد.

جام ملت‌های ۲۰۱۱ قطر - بازهم شکست برابر کره جنوبی

پانزدهمین دوره جام ملت‌های آسیا برای دومین بار به میزبانی قطر برگزار شد. قطر به عنوان میزبان، عراق، عربستان و کره جنوبی به عنوان ۳ تیم اول دوره قبلی، هند، ازبکستان، سوریه، ایران، چین، ژاپن، بحرین، امارات، کره شمالی، استرالیا، کویت و اردن ۱۶ تیم حاضر در این رقابت‌ها را تشکیل دادند. هدایت تیم ملی ایران در این مسابقات را افشین قطبی بر عهده داشت و در مرحله انتخابی موفق شد در گروهی که اردن، تایلند و سنگاپور حضور داشتند به عنوان تیم اول راهی قطر شود. در مرحله نهایی جام ملت‌های آسیا تیم ایران با تیم‌های عراق، کره شمالی و امارات هم‌گروه بود و به عنوان تیم اول راهی یک چهارم نهایی شد. در این مرحله کره جنوبی که دیگر به حریف سنتی ایران در این مسابقات تبدیل شده بود موفق شد با نتیجه یک بر صفر شاگردان قطبی را شکست دهد تا یک بار دیگر تیم ملی ناکام از صعود به مراحل بالاتر باشد.

افشین قطبی پس از ناکامی در این رقابت ها از تیم ملی جدا شد.

جام ملت‌های ۲۰۱۵ استرالیا - چشم آبی هم کاری از پیش نبرد

استرالیا در سومین دوره حضور خود در جام ملت‌های آسیا توانست میزبان شانزدهمین دوره این رقابت‌ها باشد. استرالیا، بحرین، چین، ایران، عراق، ژاپن، اردن، کویت، کره شمالی، عمان، فلسطین، قطر، عربستان، کره جنوبی، امارات و ازبکستان ۱۶ تیم حاضر در این مسابقات بودند. تیم ایران با هدایت کارلوس کی‌روش پا به این مسابقات گذاشت و در گروهی که امارات، قطر و بحرین حضور داشتند به عنوان تیم اول راهی یک چهارم نهایی شد اما در مرحله یک چهارم نهایی پس از تساوی ۳ به ۳ با عراق در ضربات پنالتی با نتیجه ۷ بر ۶ شکست خورد.

کارلوس کی روش پس از ناکامی در این رقابت ها در تیم ملی ماندنی شد.

جام ملت‌های ۲۰۱۹ امارات - تراژدی دیدار با ژاپن

هفدهمین دوره جام ملت‌های آسیا به میزبانی امارات برگزار شد. هدایت تیم ملی ایران باز هم بر عهده کارلوس کی‌روش پرتغالی بود و برای نخستین بار این رقابت‌ها با حضور ۲۴ تیم برگزار شد. تیم ملی ایران در مرحله گروهی با عراق، ویتنام و یمن هم‌گروه بود و پس از صدرنشینی در گروه به دور یک چهارم نهایی راه پیدا کرد. در این مسابقات برای نخستین بار پس از مرحله گروهی تیم‌ها به جای مرحله یک چهارم نهایی وارد مرحله یک هشتم نهایی شدند. ایران در این مرحله با نتیجه ۲ بر صفر عمان را شکست داد. در مرحله یک چهارم نهایی شاگردان «کی‌روش» موفق شدند با نتیجه ۳ بر صفر چین را شکست دهند اما تراژدی تیم ملی در دیدار برابر ژاپن رقم خورد. جایی که ملی پوشان ایران شروع بسیار خوبی داشتند اما به واسطه اشتباه خط دفاعی در شنیدن سوت داور همگی برای چند ثانیه مکث کردند و همین کافی بود تا مهاجمان ژاپن از فرصت استفاده کنند و دروازه علیرضا بیرانوند باز شود. پس از این گل شاکله تیم ملی به هم ریخت و این دیدار در نهایت با نتیجه ۳ بر صفر به سود ژاپن به پایان رسید.

کارلوس کی‌روش پس از ناکامی در این رقابت ها از تیم ملی جدا شد.