خصوصیات «قهرمان» از منظر رهبر انقلاب/ مرور مختصر مواضع مقام معظم رهبری

مرکز مطالعات راهبردی تسنیم در مطلبی به کوشش محمد خاجی آورد؛ چندی پیش بود که انتشار بیانات مقام معظم رهبری در باب ضرورت ساخت فیلم با محوریت مفاخر تاریخی در کانون توجه افکار عمومی قرار گرفت و موج تازه‌ای از مطالبات را در این زمینه جهت بخشید. بیانات معظم‌له که در جمع اعضای برگزار کننده کنگره جعفر ابن ابی طالب (علیه‌السلام) ایراد شده بود، تصریح می‌ساخت که مفاخر تاریخی ما مثل جومونگ، خیالی نیستند، واقعیت دارند، وجود دارند، اما مثل جومونگ، جنگ کردند، مبارزه کردند، مبازره سیاسی کردند، مبارزه نظامی کردند، حضور داشتند، بعد هم شهید شدند.

بیانات مذکور رهبر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بار دیگر لزوم و اهمیت پرداختن به قهرمانان دینی، ملی و تاریخی ایران اسلامی را به همگان یادآوری ساخت. چه اینکه سالیان متمادی است نخبگان، صاحب‌نظران و دلسوزان عرصه‌‌های مختلف فرهنگ، هنر و رسانه به تبعیت از مقام معظم رهبری در باب ساخت آثار هنری با محوریت مفاخر و قهرمانان ملی داد سخن سر داده و قلم‌فرسایی می‌کنند اما مع‌الاسف در این راستا گوش شنوا و عزم استواری وجود ندارد.

مرور مختصر مواضع رهبر فرزانه انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که قهرمان از منظر ایشان، دارای صفات و خصوصیات گوناگونی است. بر همین اساس، در مجال پیش‌رو به بهانه 30 آبان که به پاس رشادت‌های جهانی سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی در تقویم رسمی کشورمان به عنوان روز قهرمان ملی نام‌گذاری شده است، می‌کوشیم تا به وارسی صفات مذکور از نظرگاه آیت‌الله خامنه‌ای  بپردازیم.

1. هویت‌مندی

یکی از خصوصیات برجسته قهرمان در آینه اندیشه رهبر معظم انقلاب اسلامی، هویت‌مندی است. مرور فرمایشات ایشان در مقاطع و دیدارهای مختلف نشان می‌دهد که هویت‌مندی‌‌ جایگاه بسیار مهمی در اطلاق تعبیر قهرمان از سوی معظم‌له به اشخاص گوناگون ایفا می‌کند. در همین راستا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای سال 1400 در جریان دیدار با قهرمانان المپیک ریو تصریح می‌سازند: «ورزش قهرمانی آن وقتی ارزش دارد که هویّت یک ملّت را نشان بدهد». ایشان در همان سال، طی دیدار با پرستاران و خانواده‌های شهدای سلامت، به صراحت اظهار می‌دارند که قهرمانانی مانند شهید سلیمانی، شهید فخری‌زاده و شهید شهریاری از درون چنین هویتی بیرون می‌آیند. مقام معظم رهبری همچنین در سال 1397 در جریان دیدار با مدال‌آوران کاروان ورزشی ایران در بازی‌های آسیایی اندونزی، در تبیین ویژگی‌های قهرمان اصیل، می‌فرمایند: «بعضی از کشورها قهرمان دارند، [امّا] قهرمان اجاره‌ای؛ از این کشور، از آن کشور اجاره می‌کنند قهرمان را؛ آن قهرمان اجاره‌ای نمی‌تواند نمایشگر هویّت آن ملّت باشد. قهرمان اصیلی که از دل ملّت برخاسته، می‌تواند ملّت خودش را نمایندگی کند، و نمایش بدهد هویّت ملّت خودش را...».

2. هوشمندی

رهبر معظم انقلاب اسلامی سال 1391 در جریان دیدار با مدال‌آوران المپیک و پارالمپیک، بهره‌مندی از هوش برتر را ویژگی عمومی تمامی قهرمانان عنوان کرده و می‌فرمایند: «هیچ قهرمانی بدون داشتن یک هوش برتر، ممکن نیست به قهرمانی برسد. همه‌ی ورزش‌ها همین جورند. یعنی صرفاً این نیست که کسی زور دارد و با زور این کار را انجام می‌دهد؛ نه، زور کافی نیست؛ هوشیاری لازم است. چه در ورزش‌های دسته‌جمعی، چه در ورزش‌های فردی، چه در کشتی، چه در وزنه‌برداری، چه در کوهنوردی، چه در ورزش‌های رزمی و امثال این‌ها، تا انسان و آن رزمنده و ورزشکار هوشیار نباشد، ذهن فعال و جست‌وجوگر و تیزی نداشته باشد، امکان ندارد به مراحل بالا برسد. بنابراین یک قهرمانی را که ما نگاه می‌کنیم، او را مظهری از هوش، از همت و اراده، از توانایی‌های جسمانی و بسیاری از خصوصیات دیگر مشاهده می‌کنیم.

3. تحمل سختی‌ها

خصلت دیگری که قوام‌بخش وصف قهرمان در کلام رهبر معظم انقلاب اسلامی است، تحمل سختی‌ها و استقامت در برابر دشواری‌هاست. ایشان در جریان دیدار با معلمان در سال جاری بر این معنا تصریح کرده و فرمودند: «معلّمی که با انواع و اقسام ناراحتی‌های درونی و داخلی و جسمی و روحی کار تعلیم و تربیت را رها نمی‌کند و برای آن اهمّیّت قائل است؛ این‌ها قهرمانند؛ این افراد را در سراسر کشور پیدا کنند، به عنوان قهرمان معرّفی کنند. از هر استانی به نوبت، به ترتیب، سه نفر، پنج نفر، ده نفر انتخاب بشوند، [به عنوان] قهرمان [معرّفی] بشوند و امتیازاتی به عنوان قهرمانی در نظر گرفته بشود». مقام معظم رهبری همچنین در جریان دیدار دیگری که سال 1397 با مدال‌آوران کاروان ورزشی ایران در بازی‌های آسیایی اندونزی صورت می‌پذیرد، می‌فرمایند: «من به این آقای علیرضای کریمی[1] پارسال که آمد اینجا گفتم،‌ گفتم تو قهرمانی؛ اینکه نرفتی -یعنی کاری کردی که مجبور نشوی با او مسابقه بدهی ولو شکست را قبول کردی، برای یک کشتی‌گیر سخت است دیگر، می‌تواند بزند امّا نزند و بخورد، این خیلی سخت است- این سختی را که شما قبول کردید، این قهرمانی است، قهرمانی واقعی این است».

4. ایثار و از جان گذشتگی

از جان گذشتگی، چهارمین خصوصیت مهمی است که در کلام رهبر معظم انقلاب اسلامی هنگام سخن گفتن درباره قهرمانان متبلور می‌شود. ایشان سال 1380 در جریان دیدار با جوانان و فرهنگیان در مصلای رشت، می‌فرمایند: «شهید املاکىِ شما - جانشین فرمانده لشکر گیلان - وقتی در میدان جنگ در معرض بمباران شیمیایی بود و بسیجىِ بغل دستش ماسک نداشت؛ او ماسک خودش را برداشت و به صورت بسیجىِ همراهش بست! قهرمان یعنی این. البته هر دو شهید شدند؛ اما این قهرمانی ماند؛ این‌ها که از بین نمی‌رود».

5. مبارزه و مقاومت سلحشورانه

رهبر معظم انقلاب اسلامی سال گذشته در جریان دیدار با خانواده‌های شهدا، شهیدان را در زمره مصادیق قهرمانان ذکر کرده و بالاترین مرتبه قهرمانی را مختص شهیدان دانستند. ایشان در این زمینه تصریح می‌سازند: «شهدا قهرمان کشورند؛ قهرمان‌های کشور ما شهدا هستند؛ بالاتر از شهدا ما هیچ قهرمانی نداریم؛ این‌ها هستند که در دشوارترین میدان‌ها مبارزه کردند و توانستند به عالی‌ترین درجات برسند و توانستند دشمن را شکست بدهند؛ این‌ها قهرمانند». ایشان همچنین سال 1382 در جریان دیدار با کارگزاران نظام می‌فرمایند: «ملت فلسطین، ملت مظلومی است که در عین مظلومیت، بسیار شجاع است و حقّ است اگر بگوییم: «ملت قهرمان فلسطین». این ملت به تنهایی، در غربت و با دست خالی مقاومت می‌کند و قدرت‌های مادی دنیا را که از همه ابزارهای کشتار و سرکوب بهره‌مند هستند، عاجز کرده است». رهبر فرزانه انقلاب سال 1395 نیز در جریان برگزاری ششمین کنفرانس بین‌المللی حمایت از انتفاضه فلسطین بیان می‌دارند: «قهرمان اصلی جنگ‌های غزّه، ملّت سلحشور و مقاومی است که باوجود تحمّل چندین سال محاصره‌ی اقتصادی، امّا با اتّکاء به قدرت ایمان، همچنان از این قلعه دفاع می‌کند».

6. حضور در میدان

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، حضور به‌هنگام مردم را در صحنه‌ها، میادین و بزنگاه‌های مهم تاریخی ازجمله راهپیمایی‌های عظیم دوران انقلاب اسلامی، حماسه هشت سال دفاع مقدس و... را خصلت دیگری از صفت قهرمان می‌دانند. در همین زمینه ایشان سال 1401 در جریان دیدار با رییس‌جمهور شهید و اعضای هیئت دولت، می‌فرمایند: «حضور مردم؛ مردم در همه‌ی این دوران‌ها قهرمان اصلی ماجرا و سرگذشت انقلاب بوده‌اند. این راه‌پیمایی‌های عظیم، این حضور مردمی عظیم، این حضور در جبهه‌های دفاع مقدّس در طول هشت سال و در بقیّه‌ی جبهه‌ها، این راه‌پیمایی‌ها و تظاهرات انقلابی، بیست‌ودوّم بهمن، روز قدس، حوادثی مثل بیست‌ و سوّم تیر، مثل نهم دی؛این‌ها چیزهای عجیبی است؛‌ در همه‌ی اینها این ملّت است که توانسته [شگفتی بیافریند]».

7. آینه‌داری فضایل و ارزش‌های ملت

آینه‌داری فضایل و ارزش‌های ملت، هفتمین خصوصیت قهرمانان است که در نظرگاه رهبر فرزانه انقلاب اسلامی قابل رویت است. ایشان سال 1399 در جریان دیدار با دست‌اندرکاران مراسم سالگرد شهادت حاج قاسم سلیمانی و خانواده شهید سلیمانی می‌فرمایند: «شهید [سلیمانی]، هم قهرمان ملّت ایران شد و هم قهرمان امّت اسلامی شد؛ این نکته‌ی اساسی است. ایرانی‌ها هم به خودشان افتخار کنند که مردی از میان آنها از یک روستای دورافتاده برمیخیزد، تلاش می‌کند، مجاهدت می‌کند، خودسازی می‌کند، تبدیل می‌شود به چهره‌ی درخشان و قهرمان امّت اسلامی. امّا قهرمان ملّت ایران است، به خاطر اینکه ملّت ایران داشته‌های فرهنگی خودش و معنوی خودش و انقلابی خودش را و ارزشهای خودش را در او متبلور دید، در او مجسّم دید... شهید سلیمانی تبلور ارزش‌های فرهنگی ایرانی و ایران بود؛ این خیلی باارزش است. و این ارزش‌های فرهنگی ایرانی را در واقع مجسّم کرد، متبلور کرد، نشان داد؛ پس قهرمان ملّت ایران شد... ایشان به معنای واقعی کلمه، یک شخصیّت برجسته و یک چهره‌ی قهرمانیِ اسلامی است.». رهبر معظم انقلاب اسلامی همچنین در دیدار سال 1391 با مدال‌آوران المپیک و پارالمپیک، قهرمانان را اشخاصی بیگانه با رذائل اخلاقی معرفی ساخته و این خصوصیت را بخشی از شخصیت آنها برمی‌شمارند.

8. شناخت و ایفای درست نقش

از منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی، شناخت و ایفای درست نقش، ویژگی دیگری است که می‌تواند قهرمان‌ساز باشد. ایشان سال 1389 در جریان دیدار با هنرمندان و دست‌اندرکاران صدا و سیما تصریح می‌سازند: «اگر شما به عنوان یک کارگردان، به عنوان یک هنرپیشه، به عنوان یک فیلمنامه‌نویس، به عنوان یک عامل مؤثر در پدید آمدن این اثر نمایشی و این اثر دراماتیک جاذب و جالب، به عنوان کسی که در این میدان فعال است - حالا یا فیلمنامه‌نویس است، یا کارگردان است، یا فیلمبردار است، یا هرچه - نقش ایستادگی و نقش دشمن‌شناسی را ایفاء کردید، نقش خودتان را شناختید و به آن عمل کردید، خود شما قهرمانِ یک داستان حقیقی هستید؛ خود شما می‌شوید یک قهرمان؛ همچنان که در یک هنر نمایشی، در یک داستان، یک قهرمان داریم، یک ضد قهرمان داریم؛ این قهرمان به سمت یک هدفی دارد تلاش می‌کند، مجاهدت می‌کند، کار می‌کند؛ شما اگر در جای خودتان قرار گرفتید، آن نقش خودتان را ایفاء کردید، شما خودتان همان قهرمانید...». حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همچنین سال 1383 در جریان دیدار با مردم قم به مناسبت واقعه تاریخی 19 دی، می‌فرمایند: «اگر نگاه تیزبینی با قدرت تحلیل به این حادثه [قیام 19 دی] نگاه کند، خواهد دید که حادثه‌ی نوزدهم دی یک مقطع تاریخی در زندگی سیاسی ملت ایران است. قهرمان این حادثه هم مردم قم هستند؛ اعم از جوانان پرشور و مردم مؤمن در آن شهر و حوزه ی کهنِ علمیه‌ی جوان شده که نقش خود را به معنای حقیقی کلمه، آن روز و پس از آن روز ایفا کرد».

9. روح و اراده قوی

بهره‌مندی از روح و اراده قوی، نهمین خصوصیت قهرمانان از منظر رهبر حکیم انقلاب اسلامی است. ایشان سال 1372 در جریان دیدار با ورزشکاران جانباز می‌فرمایند: «یک قهرمان، فقط آن کسی نیست که از جسمِ نیرومند برخوردار است؛ بلکه بیش از جسم، روح و اراده‌ی قوی اوست که در قهرمان شدن تأثیر دارد. اگر کسی اراده‌ی قوی نداشته باشد، اصلاً این قدرت جسمانی را پیدا نمی‌کند. ورزش‌ها و تمرین‌های سخت، با بودن اراده است که برای انسان حاصل می‌شود. حال، بعد از آن‌که انسان قوّت و قدرت جسمانی پیدا کرد که البته این را هم از راه اراده‌ی قوی به‌دست آورده می‌خواهد این را در یک میدان به نمایش بگذارد و در یک رقابت پیروز شود. این‌جا هم نقش مهم و درجه‌ی یک، متعلّق به اراده است». معظم‌له همچنین در جریان دیدار دیگری با مدال‌آوران المپیک و پارالمپیک، تصریح می‌سازند: «جوان‌هایی که به قهرمانی دست پیدا می‌کنند، نشان می‌دهند و ثابت می‌کنند که دارای خصوصیات برجسته‌ای هستند؛ مثلاً اراده‌ی قوی‌ای دارند. ورزشکار اگر دارای اراده‌ی قوی و عزم راسخ نباشد، قطعاً به مرحله‌ی قهرمانی نمی‌رسد؛ اگر اراده نباشد، حتّی ورزش هم نمی‌کند».

10. روحیه عدالت‌جویانه

بررسی آرا و دیدگاه‌های مقام معظم رهبری‌ نشان می‌دهد که از منظر ایشان، عدالت‌جویی خصلت مهم دیگری است که قهرمانان از آن برخوردارند. ایشان در سال 1366 در جریان سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل، تصریح می‌سازند: «ای بسا مظلومانی که زندگی را و رفاه را و صلح را به خاطر رسیدن به عدالت فدا کرده‌اند، این‌ها همواره قهرمان شناخته شده‌اند. شهرهای اروپا هنوز به مقاومت خود در برابر تجاوز هیتلری افتخار می‌کنند، و لنینگراد هنوز برای خودسوزی‌اش که ارتش ناپلئون را ناکام و مبهوط کرد و مقاومت چهارساله‌اش در محاصره‌ مهاجمین نازی به خود می‌بالد».

11. خستگی‌ناپذیری و خسته‌سازی دشمن

خستگی‌ناپذیری و خسته ساختن دشمن، دهمین ویژگی مطروحه در فرمایشات مقام معظم رهبری است که در توصیف شخصیت والای چهارمین امام شیعیان، حضرت امام زین‌العابدین (ع) بیان می‌شود. ایشان سال 1365 در جریان ایراد خطبه‌های نماز جمعه تهران، ضمن اشاره به شخصیت قهرمانانه حضرت امام سجاد (ع) می‌فرمایند: «چهره‌‌‌ى حقیقى امام سجّاد (علیه الصّلاة و السّلام) چهره‌‌‌ى یک مبارزِ قهرمانِ خستگى‌‌‌ناپذیرِ آشتى‌‌‌ناپذیرِ پیگیرى است که با تدبیر تمام، با دقّت کامل، راه‌‌‌ها را مى‌‌‌شناسد و انتخاب می‌کند و به سمت هدف‌ها این راه‌‌‌ها را می‌پیماید؛ خودش خسته نمی‌شود و دشمن را خسته می‌کند. و نتیجه هم این شد که بالاخره دشمنِ خسته‌‌‌ى شکست‌‌‌‌خورده ــ یعنى دستگاه اموى ــ دیگر وقتى هیچ کار نتوانست بکند، متشبّث شد به مسموم کردن امام سجّاد و آن حضرت را مسموم کرد و این امام بزرگوار و عزیز بعد از یک عمر پُربرکتِ پُرمبارزه‌‌‌ى پُرتلاشِ مقدّسِ سر تا پا نورانى، جوار پروردگار را زیارت کرد و به عالم قدس و رضوان الهى پرواز کرد...».

12. مظهر توانایی‌های ملت

دوازدهمین و آخرین خصوصیت قوام‌بخش قهرمان از منظر مقام معظم رهبری، مظهر توانایی‌های ملت بودن است. در همین راستا ایشان سال 1391 در جریان دیدار با مدال‌آوران المپیک و پارالمپیک، قهرمان را مشوق و مظهر توانایی‌های ملت دانسته و می‌فرمایند: «بخش عمومی و اجتماعی یک قهرمان این است که چون او مظهر توانایی‌های یک ملت در یک رشته‌ی خاص محسوب می‌شود، اعتماد ملی می‌دهد؛ یعنی به مجموعه‌ی آحاد ملت،اعتماد به‌ نفسمی‌دهد؛ این خیلی چیز مهمی است. از طرف دیگر، یک قهرمان، آحاد جامعه را تشویق می‌کند به این که در این راه حرکت کنند».