خسارت سیل به زیستگاه‌های طبیعی برآورد می‌شود

حمید ظهرابی در نشست خبری که امروز (۲ اردیبهشت ماه) به مناسبت روز جهانی زمین در سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد، با اشاره به بارش‌های سنگین و سیل">سیل‌های اخیر کشور گفت: بارش‌های اخیر کشور تا حدی نادر بود. اگرچه قبلاً هم در تاریخ ایران چنین بارش‌هایی تکرار شده بود. بارش‌های اخیر چند نکته مهم را به ما یادآوری می‌کند. اول اینکه انسان‌ها در مواجهه با طبیعت بایستی از تقابل با آن خودداری کنند و فعالیت‌های خود را به سمت هم راستا کردن با طبیعت پیش ببرند همچنین سیل‌های اخیر نشان داد که تخریب سرزمین، بهره برداری بیش از حد از جنگل‌ها و مراتع می‌تواند باعث فرسایش خاک و افزایش روان‌آب‌ها و در نتیجه وقوع سیلاب‌های مخرب و گل‌آلود شود.

وی ادامه داد: سیل‌های اخیر به ما یادآوری کرد که اگر بستر رودخانه‌ها، مسیل‌ها و تالاب">تالاب‌ها را مورد تجاوز قرار دهیم طبیعت پاسخ لازم را به ما خواهد داد. با سیل اخیر این تفکر که همه طبیعت را می‌توان با روش‌های مهندسی در اختیار انسان قرار داد به چالش کشیده شده است همچنین سیل اخیر ثابت کرد که واکنش طبیعت می‌تواند فرای قدرت و سیطره انسان باشد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه رفتارهای مهندسی و روش‌های مکانیکی به‌تنهایی نمی‌تواند جلوی سیل‌های مخرب را بگیرد، تصریح کرد: اگر پوشش جنگلی نباشد و به جای آن سد و آبخیز و سایر روش‌های مکانیکی استفاده شود، نمی‌توان اثرات مخرب سیل را کاهش داد. برخی تصور می‌کنند که با سدسازی در بالادست نیازی به حفاظت از مراتع در پایین‌دست نیست در حالی‌که در سیل‌های اخیر دیدیدم بیشترین خسارت‌ها در بخش‌هایی اتفاق افتاد که به طبیعت تجاوز شده بود و تغییر کاربری، دست‌اندازی به طبیعت و اجرای طرح‌های توسعه‌ای بدون توجه به ملاحظات زیست محیطی رخ داده بود.

ظهرابی با تاکید بر اینکه بارش‌های اخیر بیش از حد نرمال بود، گفت: نمی‌توانیم ادعا کنیم که همه دلایل وقوع سیل‌های اخیر ریشه در دستکاری‌های بشر دارد چون وقوع پدیده‌های حدی (بارش‌های سیل‌آسا و ناگهانی) در ایران امری طبیعی است اما مسلماً دست‌اندازی‌های بشر به طبیعت در افزایش خسارات نقش فراوانی داشته است. مسلماً کاهش پوشش گیاهی و احداث سازه‌ها در تشدید تخریب سیل‌های اخیر تأثیرگذار بوده است.

وی درباره راهکارهای مدیریت شرایط پس از وقوع سیل،اظهارکرد: اولین قدم آن است که در راستای احیا و حفاظت جنگل‌ها و پوشش گیاهی به عنوان کنترل کننده روان آب‌ها حرکت کنیم. برخی آبخیزداری را نیز مورد تاکید قرار می‌دهند البته آبخیزداری مفهوم وسیعی دارد و احیای جنگل‌ها را نیز شامل می‌شود بنابراین بر خلاف تصور برخی آبخیزداری صرفاً ایجاد سازه از طریق سنگ، سیمان و ملات نیست. باید بپذیریم که روش‌های سازه‌ای به تنهایی برای کنترل سیلاب‌ها جوابگو نیست.

ظهرابی در ادامه در پاسخ به پرسشی در مورد تأثیر سدسازی‌ها در کنترل سیلاب‌ها با بیان اینکه در بررسی علل وقوع سیل باید به یک مجموعه عوامل توجه داشته باشیم، گفت: برخی محیط زیستی‌ها که از نظر من تندرو هستند چون از ریشه با سدسازی مخالفت می‌کنند اما من معتقدم سد می‌تواند خوب یا بد باشد. سد خوب در جای مناسب نعمت و سد بد در جای نامناسب مخرب و آفت است.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر ضرورت انجام مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی برای سدسازی اظهارکرد: اگر مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی نشان دهد که سدسازی در یک منطقه به بهبود وضع اجتماعی و اقتصادی کمک می‌کند و کمترین آسیب را به طبیعت می‌رساند، در این شرایط سد خوب است اما اگر احداث سد باعث خسارت به تنوع زیستی و سبب خشکی تالاب‌ها و رودخانه‌ها شود قطعاً مورد مخالفت ما خواهد بود.

وی در ادامه با اشاره به اینکه گاهی سدها بر اثر فرسایش پر می‌شوند و مشکلات متعددی ایجاد می‌کنند، گفت: دست اندازی به حریم رودخانه‌ها، تغییر مسیر آبراهه‌ها و وصل کردن چند آبراهه به یکدیگر نیز می‌تواند مشکلات زیادی برای طبیعت ایجاد کند و در تشدید خسارات سیل مؤثر باشد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه با تاکید بر اینکه باید از بازسازی خانه‌ها، مدارس و سایر سازه‌ها در حریم رودخانه خودداری شود،اظهارکرد: حالا که طبیعت نشان داده که در حریم رودخانه‌ها نباید ساخت و سازی صورت گیرد و سیل همه اینها را ویران کرده، تاکید می‌کنیم که در بازسازی‌ها به این موضوع توجه شود و از ساخت سازه‌ها در حریم رودخانه و در همان جای قبلی که حال زیر آب رفته است، خودداری شود چون ممکن است در سالی دیگر بارش‌ها حتی بیشتر از بارش‌های امسال باشد بنابراین در بازسازی خانه‌ها حتماً باید به مسائل محیط زیستی توجه شود.

ظهرابی در ادامه در پاسخ به پرسش ایسنا در مورد وضعیت تالاب‌ها در نتیجه وقوع سیل‌های اخیر گفت: در جریان سیلاب بسیاری از تالاب‌ها آب را در خود ذخیره کرده‌اند. باید دقت کنیم که تالاب‌ها و لایروبی ورودی تالاب‌ها همچنین حفاظت از حریم و بستر تالاب‌ها در برخی مناطق باعث کاهش خسارات سیل شده است بنابراین یکی از کارکردهای اصلی تالاب مهار سیل است.

وی با اشاره به اینکه در استان گلستان در سه تالاب آلاگل، آلماگل و آجی گل معادل سدهای گلستان آب ذخیره شده است،اظهارکرد: مجموع آب این سه تالاب حدود ۱۳۰ میلیون متر مکعب است بنابراین اگر این تالاب‌ها زهکشی شده بودند قطعاً خسارت‌ها به منطقه بیشتر از اینها می‌شد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر اینکه در خوزستان تالاب‌ها مانع بالا آمدن سطح آب شده‌اند، گفت: اگر دست‌اندازی‌ها در جنوب خوزستان ادامه می‌یافت، در چنین شرایطی که با حجم بالای آب مواجه هستیم باید چه می‌کردیم؟ قطعاً تالاب‌ها نقش بسیار مهمی در کنترل سیلاب‌های اخیر داشته‌اند اما یکی ازاشتباهات اصلی در این حوزه آن است که تالاب‌های کوهستانی که هسته اولیه برای جذب روان آب در شیب هستند زهکشی شده و کارکرد خود را در ذخیره کردن آب از دست داده‌اند.

ظهرابی در پاسخ به پرسش دیگری در مورد وضعیت حفاظت از تالاب‌ها با اشاره به اینکه سیلاب‌ها ذخیره آبی تالاب‌ها را بالا برده است، گفت: اگر بتوانیم حق‌آبه تالاب‌ها را تأمین کنیم، این اکوسیستم‌ها به پایداری اکولوژیک می‌رسند. قطعاً به یک دوره زمانی نیاز داشتیم تا به‌تدریج با تزریق آب تالاب‌ها را به سمت پایداری ببریم. خوشبختانه بر اثر سیل‌های اخیر وضعیت آبی تالاب‌ها در شرایط خوبی قرار دارد و اگر حق آبه‌ها تأمین شود تالاب‌ها به پایداری می‌رسد بنابراین باید در صورت اقدامات تکمیلی در بالادست تالاب‌ها و تأمین حق‌آبه‌ها تالاب‌ها احیا می‌شود.

وی در پاسخ به پرسش دیگر ایسنا در مورد کیفیت آب وارد شده به تالاب‌ها اظهارکرد: سیل‌ها حجم زیادی از رسوبات را با خود به همراه آورده‌اند و حتی در برخی مناطق ۵۰ درصد حجم آب را رسوبات تشکیل می‌دهند. شاید این رسوبات برای کشاورزی منبع غذایی مناسبی باشد اما در اکوسیستم‌های طبیعی مثل رودخانه‌ها و تالاب‌ها می‌توانند تخریب زیادی ایجاد کنند.

ظهرابی تاکید کرد: رسوبات بالا کل زیستگاه‌های رودخانه‌ای را تحت تأثیر قرار می‌دهد و ممکن است باعث تلفات آبزیان و کف‌زیان و حتی جابجایی آن‌ها بشود. افزون بر این ورود حجم بالای گل به تالاب‌ها باعث پر شدن مخزن آن‌ها می‌شود.

وی با بیان اینکه گل و لای و رسوبات وارد شده به تالاب‌ها و رودخانه‌ها لطمات زیادی به زیستگاه‌ها می‌زند،گفت: برخی گونه‌ها به گل و لای حساسیت بالایی دارند و قطعاً در چنین شرایطی صدمات بیشتری ببینند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به این پرسش که آیا برآورد خسارات سیل در حوزه محیط زیست صورت گرفته است، اظهارکرد: برآورد اثرات سیل در حوزه محیط زیست امری زمان‌بر است و حداقل چهار تا پنج سال طول می‌کشد، ضمن اینکه این موضوع به تخصص‌ها و رشته‌های مختلف نیاز دارد. برآورد پیامدها و آسیب‌های سیل همچنین بررسی علل و عوامل نیاز به مطالعه دارد. بعد از تکمیل مطالعات گزارش آن را منتشر خواهیم کرد.

ظهرابی با بیان اینکه ابعاد خسارت‌های زیست محیطی سیل وسیع است و باید رشته‌های مختلف روی آن مطالعه داشته باشند، گفت: خسارت فیزیکی به تأسیسات و بناهای سازمان حفاظت محیط زیست وارد شده است اما اینها همه خسارت نیست و به مطالعات دقیق‌تر و بیشتری برای برآورد خسارات نیاز داریم.

ادامه دارد